De ondernemingsraad en het sociaal plan

Waarom de ondernemingsraad steeds vaker wordt betrokken

Ondernemers ervaren dat onderhandelen met vakbonden soms stroef verloopt. Vakbonden behartigen in de eerste plaats de belangen van hun leden en van werknemers in het algemeen. Ook het eigenbelang van de vakbond speelt mee. Vakbonden kunnen druk uitoefenen door collectieve acties te organiseren.

Een ondernemingsraad staat dichter bij de onderneming en kent de werkvloer beter. De ondernemingsraad moet op grond van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) bovendien niet alleen de belangen van de werknemers, maar ook die van de onderneming meewegen. Gesprekken met de ondernemingsraad over een sociaal plan kunnen leiden tot meer maatwerk, minder onrust, en sneller resultaat.

Daarnaast is de organisatiegraad van vakbonden in veel sectoren laag. Vaak is dan geen cao van toepassing en zijn er te weinig vakbondsleden binnen het reorganiserende bedrijf. Vakbonden bedanken dan als zij worden uitgenodigd voor onderhandelingen over een sociaal plan – een verplichting op grond van de Wet Melding collectief ontslag. Dan ligt het voor de hand om de ondernemingsraad bij het sociaal plan te betrekken. In sectoren waar de organisatiegraad hoog is, zijn de vakbonden (vrijwel) niet buiten de deur te houden.

Juridische status: ondernemingsovereenkomst

Een sociaal plan dat met de ondernemingsraad wordt overeengekomen is een ondernemingsovereenkomst in de zin van artikel 32 WOR. Dat is geen cao, maar een schriftelijke overeenkomst tussen de ondernemer en de ondernemingsraad. Daarin kunnen zelfs afspraken staan over primaire arbeidsvoorwaarden, zolang er geen cao is die dit al regelt – de cao gaat dan voor, ook wel het primaat van de cao genoemd.

Werknemers zijn niet automatisch gebonden aan zo’n sociaal plan met de ondernemingsraad. Dit kan worden opgelost door een incorporatiebeding in de arbeidsovereenkomst op te nemen. Dat betekent dat de werknemer vooraf ermee instemt gaat dat afspraken tussen de ondernemingsraad en de ondernemer automatisch doorwerken in de arbeidsovereenkomst. Gebruikelijker is dat het sociaal plan wordt aangeboden aan een boventallige werknemer via een vaststellingsovereenkomst, en dat de werknemer dit aanvaardt.

Kan de ondernemingsraad nakoming van het sociaal plan afdwingen?

Ja, dat kan. De ondernemingsraad heeft geen rechtspersoonlijkheid, maar uit de WOR en rechtspraak volgt dat de ondernemingsraad naar de rechter kan stappen als de ondernemer gemaakte afspraken niet nakomt. In de Ardent-uitspraak oordeelde de rechter dat de ondernemingsraad als contractspartij naleving van het sociaal plan kon eisen.

Bij een grote reorganisatie kan het voorkomen dat zoveel mensen vertrekken dat te weinig leden overblijven om de ondernemingsraad te laten voortbestaan of dat de verplichting van de ondernemer om een ondernemingsraad te hebben vervalt. Uit rechtspraak volgt dat een ondernemingsraad, of zelfs een voormalige ondernemingsraad, tóch bevoegd kan blijven om afspraken via de rechter af te dwingen.

Een duidelijker wettelijk kader

Omdat ondernemingsraden steeds vaker betrokken zijn bij de totstandkoming van sociaal plannen, is een duidelijker wettelijke regeling wenselijk. De WOR zou uitdrukkelijk de bevoegdheid van de ondernemingsraad kunnen regelen om namens werknemers een sociaal plan af te sluiten én de naleving daarvan af te dwingen. Dat geeft meer zekerheid.

Conclusie

De betrokkenheid van de ondernemingsraad bij sociaal plannen is in opkomst. Voor werkgevers en HR-professionals biedt dit kansen: de ondernemingsraad kent het bedrijf, kan sneller schakelen en behartigt zowel de belangen van werknemers als die van de onderneming. Een sociaal plan met de ondernemingsraad vraagt om tijdige betrokkenheid, zorgvuldige onderhandeling, en duidelijke schriftelijke afspraken.

Vragen hierover? Neem dan contact op met onze sectie Arbeidsrecht.