Voedings- en gezondheidsclaims op etiketten en voor reclame van levensmiddelen

“Cholesterolvrij”, “vetarm”, “super light”, “suikervrij” of “tegen veroudering”: allemaal voorbeelden van denkbare claims op etiketten en reclame voor levensmiddelen. In werkelijkheid zijn echter slechts twee van deze genoemde claims wettelijk toegestaan. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft recentelijk het Handboek Voedings- en gezondheidsclaims gepubliceerd voor het bedrijfsleven als hulpmiddel om te voldoen aan de wettelijke verplichtingen bij het gebruik van voedings- en/of gezondheidsclaims (hierna: het ‘Handboek’). In het Handboek wordt onder andere aandacht besteed aan (niet-)toegestane claims, de Europese en Nederlandse regelgeving inzake voedings- en gezondheidsclaims en omvat het verschillende stappenplannen voor de kwalificatie van deze claims. Ferah Taptik Salman bespreekt beknopt de inhoud van het Handboek evenals de voor bedrijven geldende (wettelijke) verplichtingen.

Voedings- en gezondheidsclaims

Claims zijn vrijwillige – zowel directe als indirecte – uitingen over bepaalde eigenschappen van levensmiddelen. Een claim is als volgt gedefinieerd: “elke boodschap of aanduiding die niet verplicht is op grond van communautaire of nationale wetgeving, met inbegrip van illustraties, grafische voorstellingen of symbolen, ongeacht de vorm, waarmee gesteld, de indruk gewekt of geïmpliceerd wordt dat een levensmiddel bepaalde eigenschappen heeft”. Claims kunnen worden gebruikt op een etiket, een website of in een reclame, maar ook in een blog, een folder, direct mailing etc. En ook een naam van een website kan een claim impliceren (bijvoorbeeld door het gebruik van de term “soepele gewrichten” in de naam) of als een website informatie bevat over soepele gewrichten en er een relatie wordt gelegd met een levensmiddel of supplement.

Kort gezegd is een voedingsclaim een vrijwillige claim die direct of indirect beweert dat een levensmiddel bepaalde heilzame voedingseigenschappen heeft doordat het een (voedings-)stof wel of niet óf meer of minder bevat. Het gaat over de samenstelling van het levensmiddel. Een voedingsclaim is als volgt gedefinieerd: “een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat een levensmiddel bepaalde heilzame voedingseigenschappen heeft die zijn toe te schrijven aan: a) de energetisch waarde (calorisch waarde) die het i. levert; ii. in verlaagde of verhoogde mate levert; of iii. niet levert: en/of b) de nutriënten of andere stoffen die het i. bevat; ii. in verlaagde of verhoogde hoeveelheid bevat; of iii. niet bevat.” Voorbeelden: “vetarm”, “suikervrij”, “vezelrijk”, “bron van magnesium” en “verlaagd gehalte aan verzadigde vetten”.

Een gezondheidsclaim daarentegen is een vrijwillige claim die direct of indirect gaat over het positieve effect dat een levensmiddel heeft op de gezondheid. Een gezondheidsclaim is als volgt gedefinieerd: “een claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat er een verband bestaat tussen een levensmiddelencategorie, een levensmiddel of een bestanddeel daarvan en de gezondheid”. Gezondheid is een breed begrip. Gezondheidsclaims hebben vaak betrekking op fysiologische effecten, maar kunnen ook gaan over psychologische en afslankende/gewichtsbeheersende effecten, of betrekking hebben op ziekterisicobeperking of kinderen. Voorbeelden van gezondheidsclaims zijn: “kalium draagt bij tot een normale werking van de spieren” of “magnesium draagt bij tot de vermindering van vermoeidheid en moeheid”. Het merendeel van de toegestane gezondheidsclaims heeft betrekking op een specifiek ingrediënt of nutriënt; sommige claims hebben betrekking op een levensmiddel, bijvoorbeeld “gedroogde pruimen dragen bij tot een normale darmfunctie” of “kauwgom zonder suiker draagt bij tot de instandhouding van de mineralisatie van de tanden”.

In de praktijk worden de gebruikte illustraties, grafische afbeeldingen en symbolen beoordeeld in samenhang met de gebruikte tekst om te zien of deze wel of niet een voedings- of gezondheidsclaim zijn. Een afbeelding van een hart in de nabijheid van voedingsclaims over verzadigd vet en natrium impliceert bijvoorbeeld een positieve invloed op de hartgezondheid en derhalve beschouwd als een gezondheidsclaim, terwijl een afbeelding van datzelfde hart op een doos chocolade met een strik “voor Valentijn” geen gezondheidseffect impliceert en daardoor niet als een gezondheidsclaim kwalificeert.

Wet- en regelgeving

De Europese Verordening (EG) Nr. 1924/2006 is de basisverordening met voorschriften voor voedings- en gezondheidsclaims. Daarnaast bevatten diverse EU verordeningen regels voor het gebruik van deze claims of toelatingen van claims en heeft de EFSA een aantal Richtsnoerdocumenten gepubliceerd. Het Europese Claims Register bevat alle toegestane en afgewezen voedings- en gezondheidsclaims

De volgende EU verordeningen en documenten bevatten voorschriften voor het gebruik van claims: Verordening (EG) Nr. 1924/2006, Verordening (EU) nr. 432/2012, Uitvoeringsbesluit 2013/63/EU, Verordening (EU) 2019/343, een Europees Claims Register waarin de toegestane en afgewezen voedings- en gezondheidsclaims zijn opgenomen en een Guidance on the Implementation of the Claims Regulation van de Europese Commissie, 14 december 2007 (alleen in het Engels) waarin de Commissie een toelichting geeft op een aantal aspecten van de Claimsverordening.

Voordat een nieuwe gezondheidsclaim kan worden gebruikt, moet deze eerst worden beoordeeld en goedgekeurd. De volgende Europese verordeningen en documenten hebben betrekking op het aanvragen van een toelating van een nieuwe gezondheidsclaim: Verordening (EG) nr. 353/2008, Verordening (EU) nr. 907/2013 en EFSA General Scientific Guidance/ EFSA Scientific and Technical Guidance.

Tot slot geldt dat de Europese verordeningen met voorschriften voor voedings- en gezondheidsclaims rechtstreeks doorwerken in Nederland. In artikel 2, lid 4 van het Warenwetbesluit Informatie levensmiddelen is de strafbaarstelling van de Claimsverordening (EG) Nr. 1924/2006 geregeld voor Nederland. De Minister van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) is de bevoegde autoriteit voor zover nodig in het kader van de implementatie van de Verordening (EG) Nr. 1924/2006 in Nederland (artikel 13 Warenwetbesluit Informatie levensmiddelen). In het kader van zelfregulering heeft de Keuringsraad Kennis en Advies gezondheidsreclame in samenwerking met verschillende partijen (Neprofarm, NPN en FNLI) een Richtsnoerdocument voor het gebruik van gezondheidsclaims opgesteld met een daarbij behorende Claimsdatabase. In deze database staan per voedingsstof de goedgekeurde voorbeeldbewoording(en) van een gezondheidsclaim en de toegestane en niet-toegestane alternatieve voorbeeldbewoordingen.

Stappenplan: mag deze voedings- of gezondheidsclaim?

Een bedrijf dat een voedings- of gezondheidsclaim wil maken ten aanzien van een levensmiddel, moet allereerst nagaan of deze claim is toegestaan. De NVWA heeft in het Handboek verschillende stappenplannen opgenomen voor deze bedrijven om te controleren of een bepaalde voedingsclaim of een gezondheidsclaim is toegestaan.

Stappenplan: mag deze voedingsclaim?

1. Is de voedingsclaim opgenomen in de bijlage van de Claimsverordening (EG) Nr. 1924/2006? Ja, ga naar stap 2. Nee, deze voedingsclaim is niet toegestaan en mag niet worden gebruikt.
   De voedingsclaims die zijn opgenomen in de bijlage van de Claimsverordening zijn aldus de enige voedingsclaims die zijn toegestaan. Bij iedere toegestane voedingsclaim is in de bijlage van de Claimsverordening bovendien opgenomen dat naast de beschreven voedingsclaim ook elke andere claim is toegestaan die voor de consument waarschijnlijk dezelfde betekenis heeft. Voorbeelden: “met ijzer“ heeft dezelfde betekenis als de voedingsclaim “bron van ijzer”; “toegevoegde vitamine D” heeft dezelfde betekenis als de voedingsclaim “bron van vitamine D; en “boordevol vitamine C” heeft dezelfde betekenis als de voedingsclaim “rijk aan vitamine C”.Voedingsclaims die niet zijn opgenomen in de bijlage van de Claimsverordening of voedingsclaims die niet eenzelfde betekenis hebben als voedingsclaims in de bijlage zijn aldus niet-toegestane voedingsclaims. Voorbeelden: “bevat geen transvetzuren” of “cholesterolvrij” zijn niet toegestaan want zijn niet opgenomen in de bijlage; “koolhydraatarm” of “laag in eiwit” zijn niet toegestaan; over deze voedingsstoffen zijn wel voedingsclaims toegestaan, maar niet met deze bewoordingen. 
2. Voldoet het product met de voedingsclaim aan de voorwaarden genoemd in de bijlage van de Claimsverordening? Ja, ga naar stap 3. Nee, deze voedingsclaim mag niet worden gebruikt.
   Aan het merendeel van de voedingsclaims zijn voorwaarden verbonden die bestaan uit minimale of maximale waarden per 100 gram, 100 ml of 100 kcal van het levensmiddel. De claim “vetvrij” is bijvoorbeeld slechts toegestaan als het vetgehalte van het product maximaal 0,5 g/100 g of 0,5 g/100 ml is. Echter, claims als “X% vetvrij”, bijvoorbeeld “99% vetvrij” zijn verboden. Andere voorwaarden zien bijvoorbeeld op de claims “zonder toegevoegde suikers”, “zeer laag natriumgehalte/zoutgehalte”, “bron van/rijk aan [naam vitamine(n)/mineraal/mineralen]” en “van nature/natuurlijk”.
3. Voldoet het product met de voedingsclaim aan de algemene voorwaarden die gelden voor alle voedings- en gezondheidsclaims? Ja, deze voedingsclaim mag worden gebruikt. Nee, deze voedingsclaim mag niet worden gebruikt.
   In de artikelen 3 en 5 van de Claimsverordening (EG) Nr. 1924/2006 is een aantal algemene beginselen en voorwaarden opgenomen waaraan altijd moet worden voldaan bij iedere voeding- en/of gezondheidsclaim. Zo mag een claim bijvoorbeeld nooit misleidend, dubbelzinnig of verwarrend en aldus begrijpelijk zijn voor de consument. Claims moeten bovendien wetenschappelijk zijn onderbouwd, exploitanten moeten deze kunnen rechtvaardigen en is voedingswaardevermelding verplicht.

Stappenplan: mag deze gezondheidsclaim?

In de Claimsverordening wordt voorts onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten gezondheidsclaims, waaronder artikel 13 gezondheidsclaims en artikel 14 gezondheidsclaims.

Artikel 13 gezondheidsclaims

Artikel 13 gezondheidsclaims zijn claims die verwijzen naar een rol van een voedingsstof met betrekking tot groei of ontwikkeling of lichaamsfuncties en waarvoor de wetenschappelijke onderbouwing betrekking heeft op alle leeftijden en in ieder geval breder is dan voor alleen de kinderleeftijd. Bij deze artikel 13 gezondheidsclaims gaat het om claims voor de gezonde bevolking (geen patiënten) over het in stand houden van een goede gezondheid door het gebruik van woorden zoals verzorgen, ondersteunen, helpen, behouden, bewaren, etc. van een normale werking van een orgaan of lichaamsfunctie.

Stappenplan:

1. Is de artikel 13 gezondheidsclaim opgenomen in de geconsolideerde versie van Verordening (EU) nr. 432/2012 met de lijst van toegestane artikel 13 gezondheidsclaims? Ja, ga naar stap 3. Nee, ga naar stap 2.
2. Check of deze artikel 13 gezondheidsclaim gaat over een stof waarvoor afgewezen (non-authorised) claims zijn opgenomen in het Europese Claims Register. Staan er in het Register alleen afgewezen claims vermeld voor deze stof? Ja, dan kan er geen gezondheidsclaim over deze stof worden gemaakt, ook geen “on hold” gezondheidsclaim (bijvoorbeeld ‘taurine’). Nee, check of de claim een “on hold” gezondheidsclaim kan zijn.
3. Voldoet het product met de artikel 13 gezondheidsclaim aan de specifieke voorwaarden voor de betreffende claim die zijn vastgesteld in Verordening (EU) 432/2012? Ja, ga naar stap 4. Nee, deze artikel 13 gezondheidsclaim mag niet worden gebruikt.
4. Voldoet het product met de artikel 13 gezondheidsclaim aan de algemene voorwaarden die gelden voor alle voedings- en gezondheidsclaims én aan de algemene voorwaarden die gelden voor alle gezondheidsclaims (artikel 10 en 12 Claimsverordening)? Ja, deze artikel 13 gezondheidsclaim mag worden gebruikt. Nee, deze artikel 13 gezondheidsclaim is niet toegestaan en mag niet worden gebruikt.

Artikel 14 gezondheidsclaim

Een artikel 14 gezondheidsclaim is een gezondheidsclaim inzake ziekterisicobeperking die verwijst naar een beperking van een ziekterisicofactor bij de mens. Het is een vrijwillige claim die stelt, de indruk wekt of impliceert dat de consumptie van een levensmiddelencategorie, een levensmiddel of een bestanddeel daarvan een risicofactor voor het ontstaan van een ziekte bij de mens in significante mate beperkt, bijvoorbeeld: “verlaagt het risico op …”. Een gezondheidsclaim over ziekterisicobeperking is altijd opgebouwd uit 2 delen. Het eerste deel geeft aan wat het effect van een stof of levensmiddel is op een ziekterisicofactor (bijvoorbeeld plantensterolen op cholesterolgehalte). Het tweede deel beschrijft de rol van de ziekterisicofactor bij een ziekte (bijvoorbeeld het risico van een hoog cholesterol voor coronaire hartziekten). Het verschil tussen een gezondheidsclaim over ziekterisicobeperking en een (verboden) medische claim is dat deze laatste direct iets beweert over het voorkomen of genezen van een ziekte, bijvoorbeeld de verboden medische claim “plantensterolen voorkomen hart- en vaatziekten”.

Stappenplan:

1. Is de artikel 14 gezondheidsclaim toegestaan in een Europese verordening? Ja, ga naar stap 2. Nee, deze artikel 14 gezondheidsclaim is niet toegestaan en mag niet worden gebruikt.
2. Voldoet het product met de artikel 14 gezondheidsclaim aan de specifieke voorwaarden voor de claim die zijn vastgesteld in de Europese verordening op grond waarvan de claim is toegestaan? Ja, ga naar stap 3. Nee, deze artikel 14 gezondheidsclaim mag niet worden gebruikt.
3. Voldoet het product met de artikel 14 gezondheidsclaim aan de algemene voorwaarden die gelden voor alle voedings- en gezondheidsclaims én aan de algemene voorwaarden die gelden voor alle gezondheidsclaims (artikel 10 en 12 Claimsverordening)? Ja, deze artikel 14 gezondheidsclaim mag worden gebruikt. Let op: voor een claim over ziekterisicobeperking geldt een extra etiketteringseis: een verplichte vermelding waarin staat dat de ziekte waarnaar de claim verwijst meerdere risicofactoren heeft en dat verandering van één van die factoren al dan niet een heilzaam effect kan hebben. Nee, deze artikel 14 gezondheidsclaim mag niet worden gebruikt.

Toelatingsprocedure voor gezondheidsclaims

(Art. 15-21 Verordening (EG) Nr. 1924/2006 en Verordening (EG) nr. 353/2008)

Voordat een nieuwe gezondheidsclaim mag worden gebruikt of voor het wijzigen van een bestaande gezondheidsclaim, moet een Europese toelatingsprocedure worden doorlopen. Voor elke afzonderlijke gezondheidsclaim moet een aparte aanvraag worden ingediend met daarbij een aanbiedingsbrief. In de aanvraag voor de gezondheidsclaim zelf moet ten minste de volgende informatie staan: “[..]bewoording van de gezondheidsclaim; specificatie van het type gezondheidsclaim; een afschrift van de verrichte onderzoeken en alle andere wetenschappelijke studies en gegevens ter onderbouwing van de claim; de doelpopulatie voor de voorgenomen gezondheidsclaim; de hoeveelheid van de nutriënt of andere stof, of van het levensmiddel of de levensmiddelcategorie, en het consumptiepatroon, die vereist zijn om het geclaimde heilzame effect te bereiken; indien van toepassing, een vermelding voor mensen die het gebruik van de nutriënt of andere stof, of van het levensmiddel of de levensmiddelcategorie, waarvoor de claim wordt gedaan, dienen te vermijden; een waarschuwing voor de nutriënt of andere stof, of van het levensmiddel of de levensmiddelcategorie die/dat bij overmatig gebruik een gezondheidsrisico kan inhouden; andere gebruiksbeperkingen en aanwijzingen voor bereiding en/of gebruik; waar van toepassing, om in aanmerking te komen voor gegevensbescherming moeten de verzoeken om bescherming van door eigendomsrechten beschermde gegevens worden gerechtvaardigd en moeten alle gegevens in een afzonderlijk deel van de aanvraag worden opgenomen; en een samenvatting van de aanvraag.”

Een aanvraag voor een gezondheidsclaim moet worden ingediend bij een bevoegde autoriteit van een lidstaat; voor Nederland is dat de NVWA. Het is echter niet verplicht een aanvraag te doen via de lidstaat waar de aanvrager is gevestigd of waar het product met de nieuwe claim op de markt zal worden gebracht na toelating. Opgemerkt dat de NVWA hier slechts als doorgeefluik fungeert en de aanvraag enkel doorstuurt naar de EFSA voor advisering.  De EFSA stuurt haar advies vervolgens naar de Europese Commissie, welke een ontwerpbesluit opstelt dat moet worden aangenomen door het Permanent Comité voor planten, dieren, levensmiddelen en diervoeders. De Commissie informeert vervolgens de aanvrager over het genomen besluit en het wordt gepubliceerd in een verordening in het Publicatieblad van de Europese Unie. Alle toegestane en afgewezen claims worden opgenomen in het Europese Claims Register. Tot deze fase duurt de aanvraagprocedure ongeveer 8 maanden. In de praktijk varieert de totale lengte van de toelatingsprocedure aanzienlijk.

Tot slot nog opgemerkt dat op basis van zelfregulering de Keuringsraad in Nederland een belangrijke rol speelt op het terrein van voedings- en gezondheidsclaims. Bedrijven kunnen hun voedings- of gezondheidsclaims preventief laten toetsen door de Keuringsraad. Bedrijven kunnen ook advies over claims vragen. De Keuringsraad ziet toe op de naleving van de regels voor reclame-uitingen die niet vooraf ter beoordeling zijn voorgelegd. De Keuringsraad en de NVWA hebben afgesproken dat de NVWA geen maatregelen neemt tegen reclame-uitingen die vooraf zijn goedgekeurd door de Keuringsraad. De NVWA adviseert bovendien nooit vooraf of het gebruik van een claim op een etiket of in een reclame voldoet aan de wet- en regelgeving. Bedrijven die preventief (vooraf) hun voedings- of gezondheidsclaim willen laten toetsen, kunnen daarvoor aldus terecht bij de Keuringsraad.

Impact voor (levensmiddelen)bedrijven

Ingevolge het Handboek van de NVWA brengt het gebruik van voedings- en gezondheidsclaims diverse verplichtingen met zich mee voor bedrijven. Deze zien onder meer op het kwalificeren van de betreffende claim als een voedingsclaim of een gezondheidsclaim, het (onderbouwd) vaststellen van de betreffende claim als een wettelijk toegestane claim, het moeten voldoen aan diverse wet- en regelgeving op Europees als nationaal niveau hiertoe en het eventueel moeten doorlopen van een Europese toelatingsprocedure. Indien een bedrijf niet voldoet aan voornoemde wet- en regelgeving, kan dat aanzienlijke (financiële) gevolgen hebben voor het bedrijf. Het is om voorgaande redenen derhalve raadzaam om, indien nodig, tijdig (juridisch) advies in te winnen alvorens het betreffende claim te gebruiken op etiketten en voor reclame van levensmiddelen.

Over Ploum’s team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en warenpraktijk

De specialisten van ons team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en warenpraktijk adviseren u graag omtrent de wet- en regelgeving alsook de vereiste juridische stappen bij het gebruik van voedings- en gezondheidsclaims op etiketten en voor reclame van levensmiddelen. Door onze jarenlange ervaring in onder meer de Voedsel- en warenpraktijk, kunnen wij u snel en effectief van dienst zijn. Indien u vragen heeft over dit onderwerp of over andere kwesties rondom Internationale Handel, Douane of Voedselveiligheid- en wetgeving, kunt u contact opnemen met één van onze teamleden of neem rechtstreeks contact op met Marijn van Tuijl (m.vantuijl@ploum.nl).