Artikel 124 DWU: systematiek, samenhang en de grenzen van het teniet-gaan van de douaneschuld

Categorieën tenietgaan

1. Formele beëindiging van de schuld (onderdelen a en d)

• a. De douaneschuld gaat teniet wanneer zij op grond van artikel 103 DWU niet langer aan de schuldenaar kan worden meegedeeld. Het recht om tot mededeling van de douaneschuld over te gaan, is in dat geval verjaard.
• d. Eveneens gaat de douaneschuld teniet ten aanzien van goederen die zijn aangegeven voor een douaneregeling waaruit de verplichting tot betaling van invoer- of uitvoer rechten voortvloeit, wanneer de betreffende douaneaangifte ongeldig wordt gemaakt.

Sommige gevallen raken aan de formele basis van de schuldvordering. Wanneer de douaneschuld niet langer kan worden meegedeeld (a), of wanneer de douaneaangifte ongeldig wordt gemaakt (d), ontbreekt het juridische aanknopingspunt voor inning. Het tenietgaan vloeit hier rechtstreeks voort uit het vervallen van het besluitvormings- of heffingsfundament. Dat een termijn geldt voor de mededeling van de douaneschuld en dat de douaneautoriteiten na het verstrijken daarvan geen mededeling meer mogen doen, houdt verband met de rechtszekerheid.  

2. Financiële afdoening (onderdelen b en c)

De tweede categorie betreft het tenietgaan van de douaneschuld:

• b. Door betaling van de verschuldigde rechten.
• c. Door kwijtschelding van die rechten.

Hier wordt het Unierisico expliciet ingelost (betaling) of bewust opgegeven (kwijtschelding). Het betalen van de rechten (b) vormt het klassieke voorbeeld: de schuld houdt op te bestaan door volledige voldoening. Kwijtschelding (c) creëert hetzelfde resultaat, maar door een beslissing van de douaneautoriteit die de plicht tot betaling opheft. In beide gevallen verdwijnt het financieel belang van de Unie op een expliciete manier.

3. Tenietgaan door feitelijke onmogelijkheid van economische benutting (onderdelen e, f en g)

De rode draad bij deze groep is dat wanneer de goederen geen enkele economische bestemming meer kunnen hebben binnen de Unie, ook de rechtvaardiging voor het moeten betalen van douanerechten komt te vervallen.

• e. Inbeslagname en in combinatie met verbeurdverklaring van de goederen.
• f. Vernietiging onder douanetoezicht of afstand aan de staat.
• g. De douaneschuld vervalt wanneer goederen volledig zijn vernietigd of onherstelbaar verloren zijn geraakt door hun aard, door overmacht of onverwachte omstandigheden, of op aanwijzing van de douane. Zij gelden als onherstelbaar verloren zodra zij voor niemand meer bruikbaar zijn.

Wanneer goederen in beslag worden genomen en verbeurdverklaard (e), vernietigd onder douanetoezicht of aan de staat afgestaan (f), of wanneer sprake is van algehele vernietiging of onherstelbaar verlies door overmacht of de aard van de goederen (g), is de economische bestemming die aanleiding gaf tot de douaneschuld feitelijk uitgesloten. De goederen kunnen niet meer in het handelsverkeer van de Unie worden gebracht en genereren daarom geen tariefrisico meer.

4. Tenietgaan door regularisatie (onderdelen h, i, j en k)

De meest verfijnde categorie zit in onderdelen h tot en met k, die gezamenlijk een genuanceerd mechanisme vormen voor het corrigeren van vergissingen en regularisatie.

• h. De douaneschuld die is ontstaan door een verzuim onder artikel 79 DWU (niet-naleving bij invoer) of artikel 82 DWU (niet-naleving bij uitvoer) gaat teniet indien: (i) het betreffende verzuim geen reële gevolgen heeft gehad voor het juiste functioneren van de betrokken regeling en geen poging tot bedrog inhield, en (ii) alle formaliteiten om de situatie van de goederen te regulariseren naderhand alsnog worden vervuld.
• i. Tenietgaan bij uitvoer met toestemming van de douane van goederen die in het vrije verkeer zijn gebracht op basis van een bijzondere bestemming.
• j. Tenietgaan wanneer de preferentiële tariefbehandeling waarop artikel 78 DWU ziet, wordt geannuleerd.
• k. De douaneschuld die op grond van artikel 79 DWU is ontstaan vervalt wanneer de schuldenaar aan de douane aantoont dat de goederen niet zijn gebruikt of verbruikt in de Unie én het douanegebied hebben verlaten, behoudens de bedrog-uitsluiting van lid 6.

Deze categorie vormt de meest genuanceerde toepassing van artikel 124, lid 1 DWU en werkt als een juridisch herstelmechanisme: zodra vaststaat dat de Unie geen nadeel heeft ondervonden en geen sprake was van bedrieglijke intentie, kan de schuld alsnog tenietgaan.

De aanvullende bepalingen: leden 2 tot en met 7 van artikel 124 DWU

Artikel 124 bevat meer dan alleen de opsomming van lid 1. De daaropvolgende leden bepalen de reikwijdte en grenzen van het tenietgaan.

Lid 2 – Tenietgaan verhindert sancties niet

Wanneer de douaneschuld op grond van onderdeel e (inbeslagname/verbeurdverklaring) tenietgaat, blijft dat zonder invloed op de mogelijkheid om sancties op te leggen indien de wetgeving van een lidstaat bepaalt dat invoerrechten of het bestaan van een douaneschuld als grondslag dienen voor de vaststelling van sancties.

In dit verband moet ook op artikel 125 DWU worden gewezen dat vergelijkbaar bepaalt dat het tenietgaan van de douaneschuld op basis van artikel 124, lid 1, letter h, geen beletsel vormt voor de lidstaten om sancties op te leggen wegens niet-naleving van de douanewetgeving.

Het straf- of boeterecht volgt een eigen logica, los van het tenietgaan van de fiscale heffing. 

Lid 3 – Resten van vernietigde goederen

Bij toepassing van onderdeel g worden resten en afval geacht niet-Uniegoederen te zijn. Deze juridische fictie waarborgt dat residu niet stilzwijgend in het vrije verkeer terechtkomt.

Lid 4 – Vaste percentages voor onherstelbaar verlies

Wanneer vaste percentages voor onherstelbaar verlies voortvloeiend uit de aard van de goederen gelden, worden die toegepast tenzij de belanghebbende een groter werkelijk verlies aantoont. Het vierde lid bevestigt de strikte bewijsregie in verliessituaties.

Lid 5 – Kwijtschelding werkt persoonsgebonden

Als meerdere douaneschuldenaren hoofdelijk aansprakelijk zijn voor dezelfde douaneschuld (in de zin van artikel 84 DWU), werkt kwijtschelding uitsluitend ten gunste van degene(n) ten aanzien van wie de kwijtscheldingsbeslissing is genomen. Een douaneschuld kan dus tenietgaan ten aanzien van (een) bepaalde schuldena(a)r(en) en tegelijkertijd niet ten aanzien van (een) hoofdelijke medeschuldena(a)r(en).

Lid 6 – De absolute grens: poging tot bedrog

In het kader van letter k is tenietgaan uitgesloten voor degene die heeft geprobeerd bedrog te plegen. Het zesde lid verankert hiermee het beginsel dat artikel 124 DWU niet functioneert als vrijgeleide voor frauduleuze handelingen. Wilt u meer weten over de werkingssfeer van artikel 124 lid 6 DWU? Lees dan hier ons recente blog ‘Artikel 124, lid 6 DWU: wanneer is er sprake van ‘bedrog’ in het douanerecht?’.

De kern van artikel 124, lid 7 DWU is dit:

Lid 7 - Beloningsmechanisme binnen het tenietgaan-regime

In het geval van artikel 124 DWU zit het spreekwoordelijke venijn juist niet in de staart. Waar lid 6 ten aanzien van artikel 124, lid 1, letter k DWU een uitsluiting formuleert - geen tenietgaan ten aanzien van een persoon die poging tot bedrog kan worden verweten -, vormt lid 7 in wezen de positieve tegenhanger: het opent de deur voor tenietgaan voor degene die aantoonbaar geen bedrog heeft gepleegd én actief heeft bijgedragen aan fraudebestrijding.

Lid 6 sluit de deur bij bedrog zelfs als goederen de Unie ongebruikt hebben verlaten en er dus eigenlijk geen basis voor heffing is, terwijl lid 7 bij afwezigheid van bedrog én een bijdrage aan fraudebestrijding de deur voor tenietgaan juist opent. Lid 7 is dus niet alleen een “geen-bedrog-bepaling”, maar beoogt een positieve stimulans te geven: meewerken aan fraudepreventie of -opsporing kan juridisch worden gehonoreerd met het tenietgaan van de douaneschuld voor die persoon. Lid 7 sluit aan bij de derde pijler van artikel 124 DWU – geen bedrog – maar gaat een stap verder aangezien het proactieve integriteit van marktdeelnemers bevordert. Ook lid 7 past daarmee logisch binnen de systematiek van artikel 124 DWU, dat geheel is gebouwd op risico-eliminatie, proportionaliteit en goede trouw.

Artikel 124 DWU: een samenhangende structuur, geen willekeurige lijst

Hoewel de letters a t/m k van artikel 124, lid 1 DWU uiteenlopen van formele situaties tot praktische vernietiging en complexe regularisatie in het geval van situaties van niet-naleving, is er samenhang.

Het uitgangspunt is: een douaneschuld gaat teniet wanneer het tariefrisico voor de Unie objectief is verdwenen of wanneer een volledige en verifieerbare regularisatie dat rechtvaardigt, maar niet bij onvoldoende bewijs. Bij het verzuim zonder werkelijke gevolgen en het verlaten van de EU zonder gebruik of verbruik mag geen sprake zijn van poging tot bedrog.

Artikel 124 DWU draait in essentie om drie pijlers:

• de afwezigheid van tariefrisico;
• volledige regularisatie;
• de afwezigheid van bedrog of verwijtbaarheid.

Zo bezien biedt het artikel een strikte en coherente begrenzing van de heffingsbevoegdheid die voor de praktijk heel waardevol kan zijn. Het haalt de scherpe randjes ervan af.  Wel vergt de toepassing in de praktijk een solide dossier en nauwkeurige documentatie.

Vragen over douanekwesties

Ploums team Douane, Handel & Logistiek beschikt over een gespecialiseerde douanepraktijk waarin wij adviseren over het volledige spectrum van douanevraagstukken en procederen tegen besluiten van de douane. Wij bieden een one-stop-shop voor douanezaken, inclusief civielrechtelijk regres, aansprakelijkheidskwesties rond douanedienstverlening, exportcontrole en sanctieregelgeving. Heeft u vragen, neem dan gerust contact op met Jikke Biermasz of Arjan Wolkers.