Procesafspraken in het strafrecht 2023

Aanwijzing

De aanwijzing geeft inzicht in wat van het OM verwacht mag worden op het gebied van het maken van procesafspraken. De aanwijzing gaat daarbij in op (i) de inhoud, (ii) de randvoorwaarden en (iii) de procedure bij het maken van procesafspraken.

Eigenlijk kan iedere strafzaak, waarbij geen strafbeschikking wordt opgelegd en waarbij sprake is van strafvervolging voor een misdrijf, zich lenen voor het maken van procesafspraken. Maar er is heel expliciet bepaald dat de procesafspraken iets totaal anders zijn dan afspraken die worden gemaakt met een kroongetuige.

Inhoud van procesafspraken

De officier van justitie is, net als de verdediging, vrij in het maken van procesafspraken. De aanwijzing noemt daarbij voorbeelden van afspraken. Dat zijn vooral afspraken die nu in de praktijk vaak worden gemaakt. En die afspraken laten goed zien waar het belang van zowel het OM als de verdediging in kan zitten. Zo kunnen bijvoorbeeld afspraken worden gemaakt over:

• het achterwege laten van extra onderzoek;
• het niet voeren van verweren of betwisten van tenlastegelegde feiten;
• afspraken over de strafeis van het OM;
• beslag, ontneming, schadevergoeding en genoegdoening aan slachtoffers

Er moet dus iets van een gedeeld belang of een gedeelde uitkomst zijn waardoor een zaak sneller afgedaan zou kunnen worden. Hoe het OM en de verdediging dat doen wordt in grote mate aan die partijen gelaten.

Echter, als het gaat om de tenuitvoerlegging van strafrechtelijke beslissing, dan kan het OM daar geen zelfstandige afspraken over maken. Sinds de wet USB is namelijk de minister van Justitie en Veiligheid verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van strafrechtelijke beslissingen. Als er afspraken moeten worden gemaakt over de tenuitvoerlegging van strafrechtelijke beslissingen, dan kan dit pas ná een positief advies van het CJIB.

Randvoorwaarden

Er zijn drie strenge randvoorwaarden voor het maken van afspraken: (i) moet de verdachte vrijwillig tot het maken van de procesafspraken komen, (ii) daarbij is ook verplicht dat de verdachte zich laat bijstaand door een advocaat, (iii) en het is uiteindelijk aan de strafrechter om te toetsen of aan deze voorwaarde is voldaan. Op die manier is de rechterlijke toetsing een strenge voorwaarde bij het maken van procesafspraken.

Belang van slachtoffers

De ‘Aanwijzing’ gaat bij het maken van afspraken ook uitdrukkelijk in op de positie van slachtoffers. Hierbij wordt – onder andere – gewezen op duidelijkheid die een slachtoffer in een vroeg stadium kan krijgen over de standpunten van OM en verdediging, én over de straf en de schadevergoeding. Hierbij wordt ook gewezen op de mogelijkheid om de advocaat van het slachtoffer al mee te nemen in de ‘verkennende fase’ van de procesafspraken.

Hoe verloopt de procedure?

Op (meestal) informele wijze zal de officier van justitie of de advocaat het initiatief nemen om te bespreken of er ruimte is om te komen tot het maken van procesafspraken. Als dit het geval is, dan worden verkennende gesprekken gevoerd om tot procesafspraken te komen. Wanneer deze verkennende gesprekken ertoe leiden dat partijen inderdaad tot procesafspraken lijken te kunnen komen, dan wordt de zaak voorgelegd aan een zogenaamde rechercheofficier van justitie.

De rechercheofficier zal de voorgenomen afspraken dan op hoofdlijnen toetsen. Daarbij zal de rechercheofficier kijken naar bijvoorbeeld de ernst van de zaak, de proceshouding van de verdachte en de belangen van slachtoffers. Maar daarnaast zal ook worden gekeken of de voorgestelde strafeis wel in verhouding staat tot de ernst van de zaak. En uiteraard wordt er ook gekeken of de voorgenomen afspraken bijdragen aan een voortvarende afdoening van de strafzaak.

Als de rechercheofficier geen beletsel ziet in de voorgenomen afspraken, dan zullen de officier van justitie en de advocaat samen een tekst opstellen. Deze tekst zullen ze dan meer in detail voorleggen aan de rechercheofficier. Na instemming van de rechercheofficier zullen de afspraken worden geformaliseerd in een raamwerkovereenkomst. Vervolgens wordt de raamwerkovereenkomst ondertekend door de officier van justitie, de verdachte en de advocaat.

Inlichten van de strafrechter, slachtoffers en medeverdachten

De officier van justitie en de advocaat zullen vervolgens voorafgaand aan de zitting gezamenlijk en gelijktijdig de strafrechter informeren over de gemaakte afspraken. Ook slachtoffers worden voorafgaand aan de strafzitting op de hoogte gebracht van het feit dat er procesafspraken zijn gemaakt wanneer zij hebben aangegeven op de hoogte te willen blijven van het verloop van de strafzaak. Als de zaken gelijktijdig worden behandeld, worden medeverdachten ook in kennis gesteld van het feit dat er procesafspraken zijn gemaakt.

Hoger beroep

Deze procedure van het maken van procesafspraken kan ook in hoger beroep worden toegepast. Uiteindelijk is hiermee dus voorzien in de praktijk van procesafspraken in eerste aanleg en in hoger beroep. Die praktijk is getoetst door Hoge Raad en nu dus ook in een ‘Aanwijzing’ voor het Openbaar Ministerie vastgelegd.

Procesafspraken in fraude- en milieustrafzaken

Er worden nu in de praktijk procesafspraken gemaakt in hele verschillende soorten strafzaken. In februari 2019 gaf het OM aan dat ook de grotere, zwaardere zaken in aanmerking zouden kunnen komen voor het maken van procesafspraken, juist omdat dit strafzaken zijn waar meer winst te behalen zou kunnen zijn met een voortvarende afdoening, als daarmee nog steeds voldoende recht wordt gedaan aan het strafproces als geheel. Hierbij werd te kennen gegeven dat naast drugszaken ook juist fraudezaken en milieuzaken zich goed zouden kunnen lenen voor procesafspraken.

Als u hierover vragen heeft, kunt u uiteraard contact opnemen.