Nietigheid en schade bij verkoop van ten onrechte goedgekeurde auto’s met manipulatie

De Europese rechter deed vlak voor de zomervakantie uitspraak in enkele zaken, die door Oostenrijkse rechters naar Luxemburg waren verwezen, over de verkoop door autofabrikanten en de civielrechtelijke bescherming van consumenten. De procedures waren bij de nationale rechter aanhangig gemaakt door een private consument en een leasebedrijf tegen Duitse fabrikanten, zoals Volkswagen en Porsche of de zelfstandige dealers van die merken. In de voertuigen was gemanipuleerde software verwerkt om de recirculatie van vervuilende stoffen als stikstofoxide (NOx) binnen de grenzen van de geldende regelgeving te houden. Inzet van de procedures was om de koopovereenkomsten voor een model motorvoertuigen van het merk Volkswagen te vernietigen tegen betaling van een gebruiksvergoeding dan wel aanspraak te maken op schadevergoeding.

Emissiemeting en typegoedkeuring van personenauto’s

De betrokken voertuigen waren voorzien van een recirculatiesysteem voor uitlaatgassen dat in twee standen kon functioneren. De eerste stand werd uitsluitend geactiveerd tijdens de goedkeuringstest die in het laboratorium werd uitgevoerd. In deze stand was het recirculatiegehalte hoger dan in de tweede stand. Die tweede stand gold onder reële rijomstandigheden.

Voor alle motorvoertuigen die in Europa in het verkeer worden gebracht, geldt de verplichting van een typegoedkeuring door een nationale goedkeuringsinstantie. In deze zaken was dat het Duitse KBA, dat evenwel niet door Volkswagen op de hoogte was gebracht van het omschakelsysteem in de twee standen. In Europa gelden strenge emissiebeperkingen voor motorvoertuigen waarop bij typegoedkeuringen wordt gecontroleerd. Het KBA zou het type auto hebben afgekeurd, indien het van het omschakelsysteem op de hoogte was geweest. Een dergelijk systeem is al eerder door de rechter aangemerkt als een verboden manipulatie-instrument. In 2015 heeft het KBA Volkswagen gelast het omschakelsysteem te verwijderen om de auto in overeenstemming te brengen met de EU goedkeuringsvereisten (verordening 715/2007). Via een software-update heeft Volkswagen daaraan voldaan en heeft de koper in deze zaak zijn auto laten aanpassen, waardoor de uitstoot van NOx werd verminderd.

Ook die software-aanpassing bleek echter onvoldoende. De recirculatie van uitlaatgassen werkte slechts optimaal bij een buitentemperatuur tussen 15 en 33 graden Celsius en op een rijhoogte van minder dan 1.000 meter. Gebruik van de voertuigen in Oostenrijk had dus niet onder alle omstandigheden het geoogde resultaat van zuivering van de uitlaatgassen. Van het doel een nieuw milieuvriendelijk voertuig te kopen kwam dus minder terecht dan beoogd. De stellingen en argumenten van de procespartijen stonden haaks op elkaar. De Oostenrijkse rechters stelden in dit labyrint van regels enkele uitlegvragen aan het EU Hof van Justitie.

De Europese regels over manipulatie-instrumenten in motorvoertuigen

Het Hof overweegt dat een consument bij aankoop redelijkerwijs mag verwachten dat het voertuig behoort tot de serie van een goedgekeurd voertuigtype en dus een bijbehorend certificaat heeft. Dat betekent dat zijn aankoop voldoet aan de regels die daarvoor zijn gesteld. Daarvan is geen sprake, indien de goedkeuring achteraf ten onrechte blijkt te zijn verstrekt en dat de fabrikant bepaalde informatie heeft verzwegen.

De Europese regels laten beperkte ruimte om manipulatie-instrumenten (in de regel ook wel sjoemelsoftware genoemd) onder bepaalde omstandigheden toelaatbaar te achten. De Duitse regering, Volkswagen en de betrokken dealers hadden zich in deze zaken op die uitzonderingen beroepen. Het Hof legt die mogelijkheden zeer restrictief uit. Het wijst op het doel van de verordening om een zo hoog mogelijke standaard van milieubescherming te realiseren, ook indien de software slechts afdoende waarborgen biedt onder bepaalde rijomstandigheden. De beoogde recirculatie van uitlaatgassen was in delen van de Europese Unie slechts gedurende zes maanden van het jaar volledig in werking. Uitzonderingen op deze regel kunnen enkel gerechtvaardigd zijn ingeval van schade of een ongeval. Vervuiling en veroudering kunnen niet als zodanig worden beschouwd. Een manipulatie-instrument is niet toegelaten, indien het onder normale omstandigheden gedurende het grootste deel van het jaar niet werkt.

Bescherming van de consument bij aankoop van de auto

In het voetspoor van de vragen van de Oostenrijkse rechters naar aanleiding van de stellingen van de partijen komt tenslotte aan de orde wat het juridisch gevolg zou zijn van de aankoop van een ten onrechte goedgekeurde auto. Bepaalde regels daarvoor zijn geharmoniseerd in een Europese richtlijn uit 1999 (richtlijn 1999/44 over de verkoop en garanties van consumptiegoederen).

De nalatigheid van de fabrikant of dealer om met het motorvoertuig software te leveren die het beoogde recirculatie-effect heeft, kan niet worden aangemerkt als een gebrek van geringe betekenis. Dat betekent dat met betrekking tot de aankoop geen sprake is van overeenstemming tussen partijen bij de overeenkomst over wezenlijke onderdelen van de gemaakte afspraak. De omstandigheid dat een consument na de aankoop van een goed erkent dat hij het goed zelfs zou hebben gekocht indien hij met een dergelijk gebrek aan overeenstemming bekend zou zijn geweest, is volgens het Hof bovendien niet relevant voor de kwalificatie van een gebrek als van geringe betekenis.

De kopers van de betrokken auto’s kunnen dus van de verkoper herstel of vervanging verlangen, behalve wanneer dat onmogelijk of buiten verhouding zou zijn. Ontbinding van de overeenkomst – het ingrijpendst juridisch middel waarover de consument beschikt, aldus het Hof – kan enkel worden gevorderd indien het gebrek aan overeenstemming voldoende ernstig is. Bij een manipulatie-instrument zoals hier is daarvan sprake.

Conclusie

In deze zaak heeft het Hof de rechtspraak met zijn uitspraken over de uitrusting van auto’s met manipulatie-instrument en de aanspraken van kopers aanzienlijk verduidelijkt.