EU Commissie stelt uitbreiding voor van de marktregels over transport van waterstof

Vanaf 1998 heeft de Europese Unie in drie fasen de marktregels voor elektriciteit en aardgas vastgelegd voor Europese producenten, netbeheerders, toezichthouders en afnemende ondernemingen en huishoudens. Binnen de regie voor een duurzame, koolstofvrije markt (het EU plan Fit for 55, dat wil zeggen: het terugbrengen van CO2 emissies tot 100% in 2055) heeft de Commissie eind 2021 voorgesteld die regels ook te laten gelden voor het gebruik van waterstof en andere hernieuwbare gassen (COM (2021) 803 final). Hierna volgt een korte samenvatting van de belangrijkste regels uit dat voorstel over transport, de netwerken en de verbindingen voor deze producten.

Doelstellingen en organisatie van de markt

Onbeperkte grensoverschrijdende handel en eerlijke mededinging bieden belangrijke voordelen om de leveringszekerheid en betaalbaarheid van energieproducten voor ondernemingen en huishoudens mogelijk te maken. Realistische prijssignalen moeten de benodigde investeringen en operationele beslissingen in de industriële sectoren uitlokken, ook in soms lastiger koolstofvrij te maken sectoren als luchtvaart en scheepvaart.

Binnen de Europese waterstofstrategie is de ontwikkeling van uit zonne- en windenergie geproduceerde hernieuwbare waterstof een belangrijke prioriteit om een passende energiemix geleidelijk te verwezenlijken. Productie van en handel in waterstofgassen vormen evenwel een noodzakelijke aanvulling voor decarbonisatie en worden gestimuleerd door een Europawijd netwerk en gelijkluidende principes op te zetten.

Een belangrijke basisregel is dat iedere afnemer vrij is gas te kopen bij de leverancier van zijn keuze en dat hij ook op hetzelfde moment kan kiezen uit meer dan één leveringscontract voor aardgas of waterstof. Nationale regels mogen geen onnodige belemmering vormen voor consumenten of ondernemingen bij beslissingen in verhandeling, investeringen en energieopslag. Daarbij zijn de gasprijzen in overeenstemming met feitelijke vraag en aanbod. Energiebedrijven moeten zijn onderworpen aan transparante, evenredige en non-discriminatoire regels, vergoedingen en behandeling. Overheidsingrijpen in marktprijzen is aan beperkende regels gebonden. Verder moeten nationale instanties moeten ervoor zorgen dat ook marktdeelnemers uit derde landen die actief zijn op de interne EU markt voor gassen, die marktregels naleven.

De bouw of exploitatie van installaties, waterstofproductiefaciliteiten en infrastructuurvoorzieningen kan aan een overheidstoestemming (vergunning, concessie, goedkeuring) worden onderworpen. De criteria daarvoor moeten objectief en non-discriminerend zijn, transparant worden toegepast binnen een termijn van twee jaar en moeten kunnen leiden tot passende beroepsprocedures bij een rechterlijke instantie. Bestaande grondgebruiksrechten moeten tevoren duidelijk worden gemaakt.

Tenslotte zal de toekomstige regeling voorzien in certificering van hernieuwbare en koolstofarme brandstoffen die strookt met de regels op grond van EU richtlijn 2018/2001 (RED II) voor hernieuwbare grondstoffen. De marktdeelnemers moeten betrouwbare informatie aanleveren over de wijze van totstandkoming van de koolstofarme brandstoffen en de reductie van broeikasgassen die daarbij is gerealiseerd.

Toegang van derden tot infrastructuur en ontvlechting van marktdeelnemers

De regels over de toegang van derden tot opslagterminals en pijpleidingnetwerken zijn cruciaal om markten te openen en open te houden (third-party access). Volgens het Commissievoorstel gaat dat ook gelden bij het gebruik van bestaande aardgasinfrastructuurvoorzieningen voor de verhandeling van waterstof en bij de opslag tot waterstofvoorzieningen zoals leidingen, interconnecties en terminals.

Behalve reële toegangsmogelijkheden voor derden tot wezenlijke infrastructuur kunnen ook de eigendoms- of zeggenschapsverhoudingen over die infrastructuur en daarmee de verdeling van vaak schaarse capaciteit van pijpleidingen, verbindingen en netwerken de daadwerkelijke competitieve omgeving voor aanbieders en handelaren in waterstof bepalen. De noodzakelijke gebondenheid van het transport van gas in het algemeen en ook van waterstofgas is noodzakelijkerwijs verbonden met een fysieke infrastructuur. Dat betreft niet alleen pijpleidingen maar ook verbindingen daartussen (interconnectoren) en eveneens veelal de opslagmogelijkheden voor gasvoorraden in de ondergrond, onder de zee als ook in terminals.

De zeggenschap van ondernemingen over die essentiële onderdelen van de infrastructuur kan in verschillende opzichten tot concurrentieverstoringen en belangentegenstellingen met andere gebruikers leiden. De bezitter van zeggenschap over de infrastructuur heeft verschillende intrinsieke voordelen:

• met zeggenschap kan de verdeling van schaarse capaciteit worden bepaald;
• toedeling van zeggenschap kan de groeimogelijkheden van concurrenten beïnvloeden of dwarsbomen (bijv. door te ruime reserveringen van capaciteit);
• het kunnen beschikken over vertrouwelijke informatie betreffende de handelstransacties van concurrenten met zijn klanten (volumes, leveringspatronen en vaak ook prijzen en andere voorwaarden).

Een gangbare remedie daartegen is het verbieden van die dubbelrollen en het verhinderen dat monopolies kunnen worden gestapeld. Indien nodig moet dat leiden tot opsplitsing (unbundling) van energiebedrijven die actief zijn in meerdere fasen van economische verhandeling (productie, transport, opslag, verkoop). In de bestaande regels is dat een cruciaal middel om echte marktwerking voor andere deelnemende partijen en toetreders te verwezenlijken. Daarmee werden de traditionele, in veel landen van oudsher bestaande monopolies of exclusieve rechten beëindigd. Deze regels gaan, als het aan de Commissie ligt, ook gelden voor bedrijven die actief zijn op het gebied van waterstofinfrastructuur (o.a. geen dubbelfuncties voor leidinggevenden, boekhoudkundige opdeling van financiële systemen).

Bescherming van consumenten en kleinhandelsmarkten - conclusie

Het voorstel somt tenslotte de bepalingen op die ten behoeve van eindafnemers moeten worden zekergesteld in contractuele basisrechten (empowerment), zoals de kwaliteit, herkomst en productiewijze waaronder de energieproducten zijn vervaardigd. Dat geldt ook voor het recht om over te stappen op een andere leverancier. Lidstaten moeten ervoor zorgen dat er vergelijkingsinstrumenten voor de consumenten zijn. Burgers moeten energiegemeenschappen in het leven kunnen roepen om bijvoorbeeld gemeenschappelijk te onderhandelen met de leverancier of elders in te kopen. Verder komen er regels voor slimme meters en het beheer van klantengegevens.

De opzet van regulerende en toezichthoudende instanties in de lidstaten blijft grotendeels gehandhaafd. In Nederland kan dat de ACM blijven.

Nadere uitwerking van diverse regels uit de Europese richtlijn kan plaatsvinden met gedelegeerde verordeningen of richtlijnen van de Commissie.

De nieuwe regeling moet uiterlijk op 31 december 2023 door de lidstaten in hun wetgeving zijn omgezet, zodat de nieuwe marktregels voor waterstof vanaf dat moment kunnen gaan gelden.