Glyfosaat: de stand van zaken

Glyfosaat kankerverwekkend?

Er is veel discussie (geweest en nog steeds gaande) over mogelijk schadelijke effecten van het gebruik van glyfosaat voor mens en milieu. Glyfosaat[1] is de werkzame stof in veel pesticiden en onkruidverdelgers (zoals het omstreden middel Roundup) en is sinds 2002 in de EU toegestaan. Glyfosaat komt ook in de (in ieder geval niet bio)voedselketen terecht (denk aan fruit, groente, brood, et cetera). Volgens de Europese (en Amerikaanse) autoriteiten is glyfosaat niet kankerverwekkend, maar de Wereldgezondheidsorganisatie betwijfelt dat. In de VS zijn procedures gevoerd tegen Bayer, die de ontwikkelaar van het middel (Monsanto), heeft overgenomen. Bayer werd veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding in twee zaken en trof in 2020 een miljardenschikking in tienduizenden Amerikaanse rechtszaken van mensen die beweren dat ze kanker hebben gekregen door glyfosaat.

Een groep van vier lidstaten (Frankrijk, Hongarije, Nederland en Zweden) heeft gezamenlijk een risicobeoordeling uitgevoerd en op 15 juni 2021 een rapport uitgebracht.[2] De IARC (International Agency for Research on Cancer) heeft glyfosaat ingedeeld in klasse 2A: waarschijnlijk kankerverwekkend. De ECHA (European Chemicals Agency) en de EFSA onderschrijven echter dat glyfosaat niet carcinogeen is en hebben ook toegelicht waarom hun conclusie afwijkt van het standpunt van IARC.[3] De zorgen lijken vooral te bestaan over een (al dan niet onbedoelde) combinatie van glyfosaat met andere pesticiden. Zo is begin 2016 besloten om de toelating voor middelen met de combinatie glyfosaat en tallowamine in te trekken.

Strikte regelgeving werkzame stoffen en gewasbeschermingsmiddel

Er geldt strikte Europese regelgeving rond het toelaten en gebruiken van gewasbeschermingsmiddel. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) beoordeelt welke gewasbeschermingsmiddelen op de markt komen. Het Ctgb publiceert een lijst met toegelaten gewasbeschermingsmiddelen. Producenten die een nieuw bestrijdingsmiddel op de markt willen brengen, moeten bij Ctgb een toelating aanvragen. Verboden bestrijdingsmiddelen worden uit de handel genomen. Wie het middel toch gebruikt, riskeert een boete.

In Verordening 1107/2009 betreffende het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen (“de Verordening”[4]) (en op nationaal niveau de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden en het gelijknamige besluit en de regeling) zijn nadere regels neergelegd over de goedkeuring van werkzame stoffen, beschermstoffen en synergisten waaruit gewasbeschermingsmiddelen geheel of gedeeltelijk bestaan en regels voor toevoegingsstoffen en formuleringshulpstoffen. Glyfosaat is een werkzame stof. Glyfosaat is in de Classification, Labelling and Packaging (CLP[5]) Verordening geclassificeerd als ‘Aquatic Chronic 2’, oftewel “toxic to aquatic life with long lasting effects”.[6]

Opzet regelgeving

De Verordening bestaat uit 11 hoofdstukken en 3 bijlagen. In artikel 2 van de Verordening is nader uitgelegd wat onder werkzame stoffen, beschermstoffen en synergisten, gewasbeschermingsmiddelen, toevoegingsstoffen en formuleringshulpstoffen wordt verstaan en hoe die zich ook tot elkaar verhouden (zoals werkzame stoffen in gewasbeschermingsmiddelen). Hierna wordt een aantal relevante artikelen besproken.

Voorzorgsbeginsel als uitgangspunt

In artikel 1 lid 4 van de Verordening is opgenomen dat het voorzorgsbeginsel als uitgangspunt is genomen: “De bepalingen van deze verordening stoelen op het voorzorgsbeginsel teneinde te garanderen dat werkzame stoffen of middelen die op de markt worden gebracht niet schadelijk zijn voor de gezondheid van mensen en dieren of voor het milieu. In het bijzonder worden de lidstaten er niet van weerhouden het voorzorgsbeginsel toe te passen wanneer er wetenschappelijk gezien onzekerheid bestaat over de risico’s voor de gezondheid van mensen en dieren of voor het milieu van de op hun grondgebied toe te laten gewasbeschermingsmiddelen.” Ondanks dat er dus binnen bepaalde groepen of instanties onzekerheid bestaat over de schadelijkheid van glyfosaat, is de stof nog steeds toegestaan. Een blik buiten Nederland leert dat bijvoorbeeld Frankrijk glyfosaatgebaseerde toepassingen alleen toelaat indien er geen andere alternatieven zijn.[7]

Goedkeuring werkzame stoffen: de stand van de wetenschappelijke en technische kennis

In Hoofdstuk II, afdeling 1 en bijlage II bij de Verordening zijn de goedkeuringscriteria alsmede de verlenging en herzieningsprocedures voor werkzame stoffen (waaronder glyfosaat dus valt) opgenomen. Zo beschrijft artikel 4 lid 1: “Een werkzame stof wordt overeenkomstig bijlage II goedgekeurd als in het licht van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis kan worden verwacht dat gewasbeschermingsmiddelen die deze werkzame stof bevatten, rekening houdend met de in de punten 2 en 3 van die bijlage vastgestelde goedkeuringscriteria, aan de in de leden 2 en 3 vastgestelde eisen voldoen.”. De stand van de wetenschappelijke en technische kennis is dus van invloed op het goedkeuringsproces. In artikel 4 lid 2 is opgenomen: “De residuen van gewasbeschermingsmiddelen die resulteren uit de toepassing volgens goede gewasbeschermingspraktijken en rekening houdend met realistische gebruiksomstandigheden, voldoen aan de volgende eisen:

1. zij hebben geen schadelijke effecten op de gezondheid van de mens, met name die van kwetsbare bevolkingsgroepen, of op die van dieren, rekening houdend met bekende cumulatieve en synergistische effecten waar er door de Autoriteit aanvaarde wetenschappelijke methoden om dergelijke effecten te evalueren beschikbaar zijn, noch op het grondwater;
2. zij hebben geen onaanvaardbaar effect op het milieu;” (onderstreping toegevoegd)

Hierin is dus bepaald dat ook de “goede gewasbeschermingspraktijken” en “realistische gebruiksomstandigheden” van belang zijn bij de beoordeling. Realistische gebruiksomstandigheden is niet gedefinieerd en zal uiteraard op basis van een case-by-case basis verschillen, maar goede gewasbeschermingspraktijken wel, te weten in artikel 3 lid 18: “praktijken waarbij de behandelingen van een bepaalde plant of plantaardig product met gewasbeschermingsmiddelen volgens de voorschriften voor hun toegestane gebruik worden geselecteerd, gedoseerd en getimed om met een minimumhoeveelheid een aanvaardbare doeltreffendheid te verzekeren, rekening houdend met de plaatselijke omstandigheden en met de mogelijkheden voor teeltmaatregelen en biologische bestrijding.”

In artikel 5 is opgenomen dat de eerste goedkeuring geldt voor ten hoogste tien jaar. De goedkeuring kan blijkens artikel 6 afhankelijk worden gesteld van voorwaarden en beperkingen (zoals de minimale zuiveringsgraad van de stof, maximum gehalte van onzuiverheden, de wijze en voorwaarden van toepassing). In artikel 14 is bepaald dat de goedkeuring van een werkzame stof op aanvraag wordt verlengd wanneer vaststaat dat aan de goedkeuringscriteria van artikel 4 wordt voldaan. In lid 2 van artikel 14 is bepaald dat de verlenging geldt voor een periode van ten hoogste vijftien jaar. In artikel 21 is bepaald dat de Commissie de goedkeuring van een werkzame stof te allen tijde opnieuw kan bekijken.

Voor werkzame stoffen waarvan de goedkeuringstermijn afloopt na 27 maart 2024 zijn de procedures vastgelegd in Verordening (EU) 2020/1740 tot vaststelling van de nodige bepalingen voor de uitvoering van de verlengingsprocedure voor werkzame stoffen. Aangezien de huidige goedkeuring voor glyfosaat eerder afloopt (thans 15 december 2023) gelden nog de procedures die zijn vastgelegd in Verordening (EU) 844/2012.

Toelating gewasbeschermingsmiddelen

Hoofdstuk III, afdeling I van de Verordening gaat over gewasbeschermingsmiddelen. In artikel 28 e.v. zijn regels neergelegd aangaande de toelating voor het op de markt brengen van het middel. Niet in alle gevallen is toelating vereist. Zo is dat niet het geval bij de productie, de opslag en het vervoer van een gewasbeschermingsmiddel dat voor gebruik in een andere lidstaat of derde land is bestemd op voorwaarde dat het daar wel is toegelaten en daar ook inspectievoorschriften zijn vastgesteld. Artikel 29 bevat de toelatingseisen.

De andere hoofdstukken van de Verordening zien bijvoorbeeld op (het op de markt brengen en het gebruik van) toevoegingsstoffen, verpakking, etikettering en reclame, controles en noodsituaties). 

De gevolgen van de ontwikkeling over glyfosaat

De ontwikkeling kan gevolgen hebben voor producenten, leveranciers, distributeurs en andere partijen die handelen in het middel of in een product (dat kan ook voedsel zijn) waarin of waarop glyfosaat zit. We houden de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten.

Advies over de wet- en regelgeving omtrent pesticiden en gewasbestrijdingsmiddelen?

De specialisten van ons team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en warenpraktijk adviseren u graag omtrent de wet- en regelgeving omtrent pesticiden en gewasbestrijdingsmiddelen. Door onze jarenlange ervaring in onder meer de Voedsel- en warenpraktijk, kunnen wij u snel en effectief van dienst zijn. Indien u vragen heeft over dit onderwerp of over andere kwesties rondom Internationale Handel, Douane of Voedselveiligheid- en wetgeving, kunt u contact opnemen met één van onze teamleden of neem rechtstreeks contact op met Mirjam Louws (m.louws@ploum.nl).