Van burger naar bonenschijf? Het Europees Parlement wil vleesnamen reserveren voor echte vleesproducten

Wat staat er precies in het voorstel?

Het voorstel, bekend als amendement 645, maakt deel uit van een reeks bredere hervormingen binnen het Europese landbouwbeleid, gericht op het versterken van de positie van boeren in de voedselketen. Het amendement, dat inmiddels is aangenomen met 355 stemmen voor en 247 tegen, bepaalt dat vlees gerelateerde termen voortaan alleen nog gebruikt mogen worden voor producten van dierlijke oorsprong. In het voorstel worden de termen ‘burger’, ‘biefstuk’ en ‘worst’ onder meer genoemd als voorbeelden.

Het Parlement motiveert het standpunt met het streven naar transparantie in productaanduiding, zoals verankerd in artikel 7 van de Etiketteringsverordening (EU) 1169/2011. Het gebruik van vleesnamen bij plantaardige producten kan volgens het Parlement misleidend zijn, tenzij duidelijk wordt gemaakt dat het om alternatieven gaat. Het voorstel benadrukt verder dat het verbod bijdraagt aan eerlijke etikettering, de positie van traditionele boeren beschermt en het Europese culinaire erfgoed ondersteunt. Deze aanpak sluit aan bij bestaande regels die bijvoorbeeld het gebruik van termen als ‘melk’ of ‘room’ beperken tot echte zuivelproducten.

Producenten waarschuwen voor verwarring

De markt plaatst kanttekeningen bij het voorstel. Producenten zoals De Vegetarische Slager wijzen erop dat consumenten de huidige termen begrijpen. Uit een onderzoek van AVROTROS uit 2020 bleek dat 96% van de Nederlandse consumenten wist dat een ‘vegetarische worst’ geen vlees bevat. Supermarkten zoals Aldi en Lidl waarschuwen dat het schrappen van deze vertrouwde benamingen juist kan leiden tot minder weloverwogen keuzes. Termen als ‘bonenschijf’ of ‘vegan disk’ zeggen immers weinig over functie, bereiding of smaakbeleving. Dit roept de kernvraag op: valt het gebruik van vleesnamen bij plantaardige producten juridisch onder misleiding?

Terugblik: 2020

Opvallend is dat het Europees Parlement in oktober 2020 nog een vergelijkbaar verbod verwierp. Destijds stemde een ruime meerderheid tegen een amendement dat het gebruik van vleesnamen door plantaardige producten zou verbieden. Onder meer de organisaties BEUC (de Europese consumentenbond) en Eurogroup for Animals spraken zich uit tegen het verbod. Zij voerden destijds met succes aan dat consumenten niet zouden worden misleid en dat een dergelijk verbod overregulering zou zijn, met negatieve gevolgen voor verduurzaming en innovatie in de voedselketen.

Rechtspositie binnen het EU-recht

Het voorstel behelst een wijziging van de bestaande Etiketteringsverordening via een amendement. Het Europees Parlement heeft zijn standpunt ingenomen, maar het voorstel is nog niet definitief. De Raad van de EU en de Europese Commissie moeten zich nog over het voorstel buigen. Dit gebeurt via de gewone wetgevingsprocedure, waarbij het Parlement en de Raad gezamenlijk beslissen over wijzigingen in bestaande EU-wetgeving op voorstel van de Commissie. Beide instellingen moeten de wijziging goedkeuren, eventueel na aanpassing via amendementen, voordat deze bindend kan worden. Het is voor nu dus nog onduidelijk of het verbod in bindende Europese regelgeving zal resulteren.

Hoewel het Parlement een duidelijke richting heeft gekozen, wijst een uitspraak van het Hof van Justitie uit 2024 wel op de grenzen van wat de lidstaten in dit kader mogen verbieden. Op 4 oktober 2024 oordeelde het Hof van Justitie (zaak C‑438/23) dat het Franse verbod op vleesnamen voor vegetarische producten in strijd was met EU-recht. Het Hof oordeelde toen nog dat de bestaande Europese regels al voldoende bescherming bieden tegen misleiding. Volgens het Hof moet misleiding ‘concreet en aantoonbaar’ zijn, in lijn met artikel 7 van de Etiketteringsverordening. De uitspraak bevestigt dat lidstaten geen verdergaand verbod mogen invoeren zonder dat sprake is van feitelijke verwarring bij consumenten. Zo ook als termen als ‘burger’ of ‘worst’ worden gebruikt voor plantaardige producten. Hoewel dit arrest het EU-brede voorstel niet blokkeert, kan het de interpretatie van het toekomstige verbod beïnvloeden.

Nationale dimensie: de zaak van de Vegetarische Slager

Ook in Nederland is het debat niet nieuw. In 2017 kreeg De Vegetarische Slager een waarschuwing van de NVWA (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) voor het gebruik van namen als ‘visvrije tonyn’ en ‘gerookte speckjes’. Volgens de NVWA zouden deze namen misleidend zijn onder de Warenwet. Na publieke ophef en media-aandacht trok de NVWA de waarschuwing echter weer in en erkende dat de klachten vooral gingen over de website, niet over de etiketten van de producten zelf.

De juridische basis voor die waarschuwing lag onder meer in artikel 7 van het Warenwetbesluit vlees, gehakt en vleesproducten, waarin staat dat aanduidingen als ‘gehakt’ uitsluitend gebruikt mogen worden voor vleesproducten van een specifiek slachtdier. Dit artikel is nog altijd van kracht, maar wordt in de praktijk dus terughoudend toegepast als het om plantaardige alternatieven gaat.

Wat betekent dit voor uw organisatie?

Het voorstel is nog in behandeling en kan worden aangepast naar aanleiding van de opmerkingen vanuit de markt en andere betrokken partijen.

Wordt het definitief aangenomen, dan zal het via wijziging van de Etiketteringsverordening geïmplementeerd worden. Organisaties moeten dan hun producten en etiketten toetsen aan die gewijzigde definities. Voor de juridische implementatie van een dergelijke verordening geldt meestal een implementatietermijn van ten minste twee jaar waardoor er op korte termijn weinig verandert in de etikettering en marketing van plantaardige producten. Dit biedt organisaties de ruimte en voldoende tijd om hun etiketten, marketing en interne processen tijdig aan te passen.

Het is raadzaam de ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Tot die tijd blijft de vegetarische burger voorlopig gewoon in het schap, al is het maar bij wijze van afscheid.

Over Ploum’s team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en Warenpraktijk

Heeft u vragen over etikettering of over andere zaken met betrekking tot levensmiddelen? De specialisten van ons team Internationale Handel, Douane en Voedsel- en Warenpraktijk staan u daarbij graag bij. Door onze jarenlange ervaring in onder meer de Voedsel- en Warenpraktijk, kunnen wij u snel en effectief van dienst zijn. Indien u vragen heeft over dit onderwerp of over andere kwesties rondom Internationale Handel, Douane of Voedselveiligheid- en wetgeving, kunt u contact opnemen met één van onze teamleden of neem rechtstreeks contact op met Marijn van Tuijl (m.vantuijl@ploum.nl).