Kabinet gaat aan de slag: grote hervormingen arbeidsongeschiktheidsstelsel?

OCTAS en aanbevelingen

De (toenmalige) minister van SZW heeft in 2022 OCTAS ingesteld om uit te zoeken hoe het arbeidsongeschiktheidsstel toekomstbestendig kan worden gemaakt. Het huidige stelsel staat namelijk flink onder druk - tekorten aan (verzekerings-)artsen, achterstanden bij het UWV en onuitvoerbare of onbegrijpelijke regels. De conclusie van OCTAS was dan ook niet mals: ingrijpende maatregelen zijn nodig en OCTAS adviseert de overheid drie mogelijkheden:

1. Verbeteren huidig stelsel

In deze variant worden de knelpunten effectief en snel opgepakt. Wijzigingen zijn:

• één uitkeringsregime Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (“WIA”) - in plaats van een onderscheid tussen twee uitkering(en/-percentages). Op dit moment kunnen arbeidsongeschikten in aanmerking komen voor:
  • de Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (“WGA”) als zij tussen de 35% en 80% arbeidsongeschikt zijn of meer dan 80% arbeidsongeschikt zijn met geen redelijke kans op herstel, dan wel voor
  • de Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsgeschikten (“IVA”) als zij minstens 80% arbeidsongeschikt zijn en er weinig tot geen kans is op herstel, of voor
  • mogelijk een Werkloosheidswetuitkering (“WW)”) of een zogeheten bijstandsuitkering onder de Participatiewet als zij minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn, afhankelijk van of zij aan de voorwaarden van deze uitkeringen voldoen.
• verlaging arbeidsongeschiktheidsdrempel WIA van 35% naar 25% (hierdoor is een arbeidsongeschikte sneller uitkeringsgerechtigd)
• publieke verzekering voor zelfstandigen die hen na de wachttijd een sociaal minimum biedt (dit biedt een belangrijk vangnet)

2. Invoeren nieuw stelsel, uitgangspunt: werk staat voorop

In deze variant ligt de nadruk op de belastbaarheid van arbeidsongeschikten. Als uitgangspunt geldt dat een arbeidsongeschikte pas uitkeringsgerechtigd is als de re-integratie niet is gelukt. In het huidige stelsel is dit omgekeerd. Voor zelfstandigen bedraagt de uitkering de hoogte van het sociale minimum.

3. Invoeren nieuw stelsel, uitgangspunt: basis voor werkenden

Alle werkenden (werknemers, ZZP’ers, oproepkrachten, uitzendkrachten etc.) worden in deze variant gelijk behandeld. Bij arbeidsongeschiktheid is er één basisuitkering, waarvoor een vaste premie is afgedragen. De uitkering zal lager liggen en hierdoor arbeidsparticipatie bevorderen, zo is het idee. Voor werknemers geldt nog een verplichte aanvullende verzekering, waarbij de uitkering wordt gebaseerd op arbeidsongeschiktheidspercentage. Zelfstandigen kunnen zich vrijwillig aanvullend verzekeren.

De boodschap van OCTAS is in ieder geval aangekomen en de minister van SZW heeft de beide kamers per brief geïnformeerd over de stappen die genomen gaan worden. Hierbij besteedt de minister-SZW aandacht aan de lange én korte termijn.

De lange termijn: de toekomst van het arbeidsongeschiktheidsstelsel

Te beginnen bij de lange termijn. De minister van SZW vangt zijn brief aan met de toekomst van het arbeidsongeschiktheidsstel. Het stelsel heeft volgens hem twee belangrijke doelen: (i) verzekeren tegen inkomensverlies en (ii) versterken van arbeidsparticipatie. Om deze doelen te bereiken moet het stelsel aan vier kwaliteitseisen voldoen: menselijke maat, eenvoud, uitvoerbaarheid, en betaalbaarheid. Op dit moment worden deze eisen niet gehaald omdat langdurig arbeidsongeschikten bestaansonzekerheid ervaren en wantrouwen hebben. Het idee: de arbeidsparticipatie moet worden verhoogd (minder afhankelijkheid van uitkeringen, leidt ook tot lagere kosten), terwijl de bestaanszekerheid gewaarborgd blijft (zodat zij aan het werk durven gaan).

De nadruk komt daarbij nog meer te liggen op de mogelijkheden van arbeidsongeschikten (wat kunnen ze wél), in plaats van dat voornamelijk de medische beoordeling het uitgangspunt is (waardoor vele werkenden afvallen). De minister gaat ook kijken naar een door OCTAS geopperde variant (Basis voor werkenden) – dat uitgaat van een stelsel van gelijke rechten voor alle werkenden (werknemers, ZZP’ers, oproepkrachten, uitzendarbeiders etc.). Het is nog onduidelijk waaruit de maatregelen gaan bestaan, de minister neemt de tijd om deze zorgvuldig uit te werken.

De korte termijn: vereenvoudiging van het arbeidsongeschiktheidsstelsel

De minister benadrukt dat ook op korte termijn al maatregelen kunnen (en moeten!) worden genomen. Hij zoekt aansluiting bij variant één zoals voorgesteld door OCTAS, te weten: vereenvoudiging van het uitkeringsregime. In het huidige stelsel wordt onderscheid gemaakt afhankelijk van de mate van arbeidsongeschiktheid en de resterende verdiencapaciteit (hiervoor zijn reeds de verschillende uitkeringen uiteengezet). Dit bevordert arbeidsparticipatie, maar zorgt voor inkomensonzekerheid. Het idee is dat de uitkeringsregimes worden versimpeld: één uitkering (de WIA), waarvan de hoogte gelijk wordt getrokken. 

Het nadeel hiervan is dat het stelsel minder (persoons-)gericht is en dat een financiële prikkel om te werken gedeeltelijk verdwijnt. Onder het huidige stelsel is de uitkeringshoogte (van de WIA-uitkering) namelijk ook afhankelijk van de inkomsten die een arbeidsongeschikte daarnaast nog verdient met arbeid. Als een arbeidsongeschikte werkt, heeft hij recht op een hogere uitkering. Dat onderscheid zal verdwijnen.

Daarbij komt dat een toename van uitkeringsaanvragen is te verwachten. Immers: alle arbeidsongeschikten zullen dezelfde uitkering aanvragen, met name als het arbeidsongeschiktheidspercentage wordt verlaagd. Met nog een nadeel; een toename van uitkeringslasten voor werkgevers. De WIA wordt immers doorbelast aan werkgevers via sociale premies of op basis van eigenrisicodragerschap. Volgens de minister moet daarvoor wel oog zijn.

Hoe nu verder?

De minister van SZW gaat in gesprek met belanghebbenden (sociale partners) om tot concrete voorstellen te komen. Het idee: voor de zomer een pakket aan maatregelen aan kunnen bieden aan de Tweede Kamer. Wij houden u vanzelfsprekend op de hoogte.

Vragen over OCTAS of het arbeidsongeschiktheidsstelsel? Neem dan contact op met onze sectie Arbeidsrecht.

Nog geen abonnee? Meld u dan hier aan voor onze nieuwsbrief.