EU toezicht op staatssteun in de Corona tijd

De economische gevolgen van de pandemie voor ondernemingen, werkgelegenheid en welvaart zijn aanzienlijk en zullen dat in de nabije toekomst blijven. Overheden – landelijk, lokaal en EU – moeten waar mogelijk financieel kunnen bijspringen om deze gevolgen te verzachten. Ook in Nederland zijn onder vaak nieuwe namen programma’s in het leven geroepen, zoals bijvoorbeeld de Noodmaatregel Overbrugging Werkgele-genheid (NOW) en de Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandige Ondernemers (TOZO). In deze periode wordt beslist over een verlengde geldingsduur van deze maatregelen.

EU Basisregels van melding en goedkeuring

In de gereguleerde wereld, waarvan ook veel Nederlandse ondernemingen deel uitmaken, gelden normaal strenge regels voor overheidsinterventie met financiële middelen. Volgens de spelregels binnen de Europese Unie is daarbij een belangrijke rol toebedeeld aan de Europese Commissie in Brussel. Overheidssteun kan gemakkelijk de con-currentie op de markt verstoren, maar kan anderzijds om uiteenlopende redenen een nuttig doel hebben (werkgelegenheid, regionale stimulans, duurzaamheidsinvesteringen). In veel gevallen is voorafgaande aanmelding noodzakelijk en mag de steun pas worden uitgekeerd na goedkeuring van de regeling door de EU Commissie. Dit overzicht geeft een kort verslag van de stand van zaken. Het mechanisme van melding en goedkeuring tussen lidstaten en Commissie is bij de Bankencrisis van 2008 al uitvoerig op de proef gesteld. Waar nodig werkten ambtenaren van nationale ministeries en toezichthouders samen met vertegenwoordigers van banken en de diensten van de Commissie (DG COMP) nauw samen (24/7) om de ondergang van ondernemingen te voorkomen en de welvaart te behouden. Ook nu heeft de Commissie in de eerste weken van maart de Tijdelijke kaderregeling vastgesteld (inmiddels verschillende keren aangevuld), waarin voor verschillende vormen van financiële ondersteuning versoepelde voorwaarden en versnelde afwikkelingsprocedures worden beschreven. De COVID-19-uitbraak zorgt in veel gevallen voor een acuut tekort aan liquiditeit. Ter keuze van de lidstaten zijn dan diverse methoden van financiële leniging beschikbaar. Het kan bijvoorbeeld gaan om subsidies, leningen of overheidsgaranties bij bancaire kredieten of een combinatie daarvan. Daarbij is van belang dat het Europese toezicht met name geldt voor financiële steun die ten goede komt aan bepaalde ondernemingen, groepen ondernemingen of bepaalde economische sectoren. Algemene stimuleringsmaatregelen (al dan niet van fiscale aard) voor de gehele economie daarentegen horen bij de bevoegdheid van lidstaten om economisch beleid te voeren. Dat blijft buiten de regels voor toezicht op staatssteun. De NOW en TOZO hoefden dan ook niet eerst in Brussel te worden aangemeld en konden worden ingevoerd, zodra Nederland de regelingen op orde had. Dat wordt mogelijk anders bij de verlenging van de regels voor een nieuwe periode, wanneer scherpere voorwaarden of de regels worden toegespitst op specifieke sectoren waar bijzondere kenmerken en problemen aan de orde zijn, zoals vervoer, detailhandel, export van landbouwproducten of toerisme.

Uitwerking in de praktijk: KLM, aardappelteelt en IHC

In deze crisistijd kunnen er bijzondere redenen opkomen om bepaalde ondernemingen en werkgelegenheid te behouden en financieel te ondersteunen. De luchtvaartsector krijgt bijvoorbeeld aanzienlijke klappen. Dat geldt voor de vliegtuigbouw (Airbus, Boeing) maar ook de naastgelegen dienstensector. Het netwerk en de werkgelegenheid bij Air France-KLM zijn nauw verbonden met de positie van Schiphol en de verwante (toeleverings)bedrijven en daarmee vervolgens met de totale Nederlandse economie en de strategische positie ervan. In deze situatie zijn er ook nog eens twee lidstaten die gedeeltelijk aandeelhouders zijn. Bij de Nederlandse ondersteuning zou het gaan om overheidsgaranties voor nieuwe kredieten van banken. Dat is ook de insteek van de Franse overheid voor het Air France-gedeelte. Andere denkbare vormen zijn verhogingen van de participaties als aandeelhouders. Ook dat zouden waarschijnlijk steunmaatregelen zijn waarvoor de instemming van de Europese Commissie moet worden gevraagd. De Franse overheid heeft voor haar ondersteuningspakket ad EUR 7 mld al een melding verricht en ook snel de Europese goedkeuring gekregen. Het persbericht van de Commissie spreekt van garanties voor te aanvaarden leningen van derden en van achtergestelde leningen van de Franse staat als aandeelhouder. De Commissie neemt nota van verplichtingen over duurzame operaties, maar overweegt dat dat een domein van de lidstaat is. In de zaak van de scheepsbouwer IHC (baggerschepen) was het van strategisch belang de zeggenschap over technologie en gespecialiseerde werkgelegenheid in Nederland te behouden. Dat zou in gevaar kunnen komen als het bedrijf in financiële nood in handen van een buitenlandse investeerder zou komen. Ook die financiële injectie zal mogelijk door de Nederlandse overheid in Brussel moeten worden aangemeld. Goedkeuring zal geen grote problemen opleveren. Op de website van de Commissie is ook een handzaam overzicht van gemelde steunregelingen van de andere EU lidstaten te vinden. Daar heeft men kennelijk vaker een sectorgerichte aanpak van ondersteuning gekozen. De Commissiediensten zijn in veel situaties in staat binnen enkele dagen toestemming te geven, ook op dagen in een weekend. Veel lidstaten hebben volgens het overzicht voor aanzienlijke bedragen financiële steun toegekend. Brexit of niet: volgens de overgangsafspraken van de EU met het VK geldt dit jaar nog het Europese staatssteuntoezicht voor Engelse steunpro-gramma’s. De Commissie keurde binnen vijf dagen een Britse regeling goed ter waarde van EUR 10.3 mld. Vermeldenswaard is tenslotte de instemming van mei jongstleden voor de Nederlandse financiering van EUR 650 mio voor leningen ter ondersteuning van de bloementeelthandel en van de productie van aardappelen. Klik hier voor een overzicht van recente zaken en besluiten van de Europese Commissie.