De samenloop tussen (milieu)strafzaak en ontnemingsprocedure

Het is bekend dat het OM in algemene zin steeds vaker probeert om na een veroordeling in een strafzaak ook het vermeende wederrechtelijk verkregen voordeel (simpel gezegd: de illegale verdiensten) te ontnemen. Om de zogenaamde “afpakresultaten” te verbeteren is sinds 2010 ruim EUR 600 miljoen geïnvesteerd.

Ook in het milieustrafrecht komt voordeelsontneming regelmatig(er) aan de orde. Er zijn vaak veel argumenten aan te voeren tegen de zienswijze van het OM. Zo worden kosten niet of niet volledig door het OM meegenomen, of worden de verdiensten te hoog ingeschat (zie bijvoorbeeld ECLI:NL:RBOBR:2022:908). Ook komt het voor dat het OM betoogt dat bij een bedrijf dat (op de strafbare feiten na) een legale operatie heeft de gehele winst (dus ook die van de legale operatie) moet worden afgepakt. Dat argument slaagt over het algemeen niet (zie bijvoorbeeld ECLI:NL:GHDHA:2021:1268).

Ontneming vindt plaats na de strafzaak

De ontnemingsprocedure volgt na de strafzaak. Zonder een veroordeling kan geen ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel plaatsvinden. Uitzonderingen hierop zijn de situatie waarin de verdachte met het OM afspraken maakt over de betaling van wederrechtelijk verkregen voordeel in het kader van een transactie, en de situatie waarin het OM een strafbeschikking oplegt die een component bevat waarmee wordt beoogd om het wederrechtelijk verkregen voordeel te ontnemen.

Ook in het milieustrafrecht komt het voor dat een verdachte geheel of deels wordt vrijgesproken. Zo ook in de zaak die ten grondslag lag aan het arrest van de Hoge Raad van 10 mei 2022 (zie ECLI:NL:HR:2022:57). In deze zaak kwam de vraag aan de orde welke consequenties het voor de ontnemingsprocedure heeft wanneer een vrijspraak van het Hof in de onderliggende strafzaak door de Hoge Raad wordt vernietigd.

Het Hof had het verdachte bedrijf eerder vrijgesproken van overtreding van de Wabo (het onderliggende feitencomplex betrof onder andere het in werking hebben van een inrichting c.q. het veranderen van de werking van een inrichting zonder over de benodigde vergunning te beschikken).

Door de vrijspraak in de hoofdzaak werd vervolgens óók de ontnemingsvordering door het Hof afgewezen (althans, dit was deels de reden; voor een ander gedeelte bepaalde het Hof dat op basis van het dossier onvoldoende kon worden vastgesteld in welke mate er sprake was van wederrechtelijk verkregen voordeel). Er was immers geen veroordeling.

Het OM stelde vervolgens cassatieberoep in in zowel de strafzaak als de ontnemingszaak. Het cassatieberoep in de strafzaak leidde ertoe dat het arrest van het Hof werd vernietigd. De strafzaak moet nu opnieuw door een ander Hof worden behandeld.

Het gevolg van de uitspraak in de strafzaak was dat ook het cassatieberoep in de ontnemingszaak slaagde. Het argument dat het Hof de ontnemingsvordering (deels) op verkeerde gronden had afgewezen slaagde.

De afwijzing van de ontnemingsvordering gebeurde immers op grond van de vrijspraak waarvan de Hoge Raad had beslist dat deze onterecht gegeven was. Aan de beslissing van het Hof is in zoverre de grondslag komen te ontvallen, aldus de Hoge Raad. En dat betekent dat ook de ontnemingszaak wordt terugverwezen naar een ander Hof.

Op zichzelf kan het met zowel de strafzaak als de ontnemingszaak nu nog alle kanten op. Wel zal er eerst een nieuwe uitspraak in de strafzaak moeten komen voordat er weer over de ontnemingszaak kan worden geoordeeld.

Meer weten over voordeelsontneming in het strafrecht? Neem dan contact op met één van onze specialisten!