De Hoge Raad geeft duidelijkheid over mogelijkheid tot rangwisseling van pandrechten, gelijk aan de regeling voor rangwisseling van hypotheekrechten

Inleiding

De Hoge Raad heeft op 9 april 2021 een arrest gewezen waarin duidelijkheid wordt gegeven over de mogelijkheid tot rangwisseling van pandrechten. Hiermee komt de Hoge Raad tegemoet aan de behoefte in de praktijk om tot een rangwisseling van pandrechten te komen. De wet voorziet al in deze mogelijkheid voor hypotheekrechten; artikel 3:262 lid 1 Burgerlijk Wetboek bepaalt dat een hypotheekrecht ten aanzien van een of meer andere hypothekenrechten op hetzelfde goed een hogere rang kan hebben dan haar volgens het tijdstip van haar inschrijving toekomt, mits uit de notariële akte blijkt dat de gerechtigden tot die andere hypotheek of hypotheken daarin toestemmen.

Bij het bepalen van de rangorde van pandrechten geldt als uitgangspunt de prioriteitsregel, volgens welke het tijdstip van de vestiging van een pandrecht beslissend is voor de rang. Op grond van de prioriteitsregel staat een eerder gevestigd pandrecht op een goed in rang boven een later gevestigd pandrecht op hetzelfde goed. Als aan de overige vereisten voor de vestiging is voldaan, ontstaat een pandrecht op het moment dat de vestigingshandeling is voltooid.

Rangwisseling pandrechten

Het recht van pand en het recht van hypotheek zijn soortgelijke zekerheidsrechten (zie ook artikel 3:227 lid 1 BW). Hoewel in de praktijk ook ten aanzien van het recht van pand de behoefte bestaat aan de mogelijkheid tot rangwisseling, is die mogelijkheid niet uitdrukkelijk in de wet neergelegd. Het past, volgens de Hoge Raad in het arrest, in het stelsel van de wet en sluit aan bij de in de wet geregelde gevallen om aan te nemen dat rangwisseling ook ten aanzien van het recht van pand mogelijk is. De Hoge Raad heeft in dit arrest dan ook bepaald dat de regeling van artikel 3:262 Burgerlijk Wetboek welke geldt voor hypotheekrechten zicht leent voor analoge toepassing op pandrechten.

Vorenstaande betekent dat het mogelijk is te bepalen dat een pandrecht ten aanzien van een of meer pandrechten op hetzelfde goed een hogere rang heeft dan hem volgens het tijdstip van zijn vestiging toekomt, mits uit de akte betreffende rangwisseling (of uit een of meer afzonderlijke akten die in samenhang daarmee moeten worden gelezen) blijkt dat de gerechtigden tot de pandrechten die door de rangwisseling in rang worden verlaagd daarin toestemmen. De toestemming door deze pandhouders dient te voldoen aan hetzelfde vormvereiste als geldt voor de vestiging van het desbetreffende pandrecht. Een rangwisseling van een recht van pand kan daarmee plaatsvinden ter gelegenheid van de vestiging van een nieuw pandrecht– waarbij de akte betreffende rangwisseling kan worden opgenomen in die waarbij het nieuwe recht van pand wordt verleend – en ook naderhand.

Deze rangwisseling kan slechts worden tegengeworpen aan anderen van wie de rechtspositie ten aanzien van het goed door de rangwisseling wordt geraakt, zoals houders van pandrechten waarvan de rang niet wordt verlaagd door de rangwisseling, andere beperkt gerechtigden en beslagleggers, indien zij met de rangwisseling instemmen. Deze instemming kan op ieder moment vormvrij geschieden. De Hoge Raad geeft in het arrest (overweging 3.1.6) een voorbeeld ter verduidelijking ingeval van vier pandrechten met opvolgende rang.

Tot slot komt de Hoge Raad in dit arrest nog terug op de overweging in zijn eerdere arrest van 18 december 2015 (zie in dat kader onze eerdere nieuwsbrief). De Hoge Raad merkt op dat, indien een verpande vordering op haar beurt door een pandrecht op een vordering is verzekerd, de pandhouder tevens bevoegd is de in artikel 3:246 lid 1 BW geregelde bevoegdheden ten aanzien van laatstbedoeld pandrecht uit te oefenen, ongeacht het beloop van de onderscheiden vorderingen waarvoor de pandrechten zijn verstrekt. De Hoge Raad komt hiermee dus terug van de overweging in zijn arrest van 18 december 2015 (rechtsoverweging 3.5.2, laatste zinsnede), dat de pandhouder een pandrecht gevestigd ter verzekering van de verpande vordering slechts mag uitoefenen tot het beloop van zijn vordering op de pandgever.

Gevolgen voor de praktijk

Voor partijen die voornemens zijn om goederen te verpanden of goederen in pand hebben gegeven of gekregen, is deze uitspraak van belang. Pandrechten opvolgend in rang kunnen een rangwisseling ondergaan zonder deze pandrechten eerst door te halen en vervolgens in een andere volgorde te vestigen. Daarmee zal tijd en moeite gespaard blijven. Bent u een dergelijke partij en heeft u vragen over de implicaties van bovenstaande uitspraak, dan kunt u uiteraard contact opnemen met de banking & finance specialisten van Ploum.