Wet bescherming klokkenluiders in werking getreden voor grote werkgevers

De klokkenluidersrichtlijn

De Klokkenluidersrichtlijn is dus al enige tijd geleden, te weten op 23 oktober 2019, aangenomen door het Europees Parlement en de Raad. Deze richtlijn heeft tot doel om personen te beschermen die misstanden binnen een organisatie (lees: inbreuken op het Unierecht) melden bij het daartoe aangewezen (interne of externe) orgaan. De vrees voor vergelding kan deze personen (die ook wel klokkenluiders worden genoemd) er immers van weerhouden om melding te maken van een door hen vastgestelde misstand. Dit, terwijl de melding juist kan bijdragen aan het voorkomen of onthullen van deze misstanden en de melders hiermee een belangrijke maatschappelijke handhavende functie vervullen. Om dit doel te dienen bevat de richtlijn een omschrijving van de inbreuken die onder de bescherming vallen (materieel toepassingsgebied), de personen die beschermd worden (persoonlijk toepassingsgebied) en de voorwaarden waaronder zij beschermd worden.

In het kort komt het erop neer dat beschermd wordt:

• een ieder die werkzaam is (als werknemer, zelfstandige of anderszins onder leiding en toezicht, zoals een stagiair);
• bij een publieke of private organisatie;
• waarbinnen een inbreuk op het Unierecht;
• op het gebied van o.a. veiligheid (vervoer, milieu, volksgezondheid) wordt gemaakt;
• hij/zij gegronde recht heeft om aan te nemen dat sprake is van een inbreuk;
• en in overeenstemming met de richtlijn intern of extern melding heeft gemaakt.

Deze bescherming is met name gelegen in de voorschriften die de richtlijn neerlegt voor het organiseren van de interne (door de organisatie) en externe (door de lidstaat) meldingsprocedure. De richtlijn schrijft voor dat de meldingsprocedure voldoende waarborgen moet bevatten voor zorgvuldige omgang met de melding, zoals het geheim houden van de identiteit van de melder.

Inhoud Wet bescherming Klokkenluiders

In Nederland bestond overigens ook voor de inwerkingtreding van de Wet bescherming klokkenluiders al bescherming voor zij die misstanden meldde, namelijk de Wet Huis voor Klokkenluiders. Op grond hiervan moet een werkgever bij wie in de regel ten minste vijftig personen werkzaam zijn een interne meldingsprocedure opstellen (en voorleggen aan de ondernemingsraad). Daarin moet de werkgever onder andere opnemen op welke manier met de interne melding wordt omgegaan, wanneer sprake is van een misstand en dat de werkgever vertrouwelijk met de melding van de melder om zal gaan.

Met de invoering van de Wet bescherming Klokkenluiders wordt de Wet Huis voor Klokkenluiders aangepast. De voornaamste (en voor de praktijk belangrijkste) wijzigingen zijn als volgt:

• Uitbreiding van de personen die beschermd worden. Onder de vorige wet werden alleen (ex-)werknemers en ambtenaren beschermd, maar voortaan wordt ‘een ieder die werkzaam is binnen een organisatie’ beschermd. Dit zijn bijvoorbeeld ook vrijwilligers, sollicitanten, leveranciers, aannemers en aandeelhouders;
• De bewijslast dat er géén sprake is van benadeling van een melder, komt bij de werkgever te liggen in plaats van bij de melder;
• De melder hoeft niet eerst intern te melden, maar mag direct extern melden bij het Huis voor Klokkenluiders (een overheidsorganisatie opgericht om melders bij te staan met advies en steun);
• De personeelsvertegenwoordiging (en dus niet alleen de ondernemingsraad) heeft instemmingsrecht bij de wijziging, vaststelling of intrekking van een interne meldingsregeling;
• Uitbreiding van het begrip misstand (niet enkel een vermoeden van een misstand maar) - kort gezegd - een dreigende schending van (Europese) regels van maatschappelijk belang wordt voortaan ook beschermd;
• Aan zowel de interne als externe meldprocedure worden strengere eisen gesteld, zoals een registratieplicht, het versturen van een ontvangstbevestiging, het mogelijk maken van zowel een mondelinge als een schriftelijke melding, het mogelijk maken van een anonieme melding en het opnemen bij wie de melder anoniem kan melden.
• Het Huis voor Klokkenluiders krijgt bestuursrechtelijke sanctiemogelijkheden bij: benadeling van de melder, het niet opvolgen van aanbevelingen door de werkgever of bij het gebrek aan een interne meldregeling binnen de organisatie van de werkgever.

Wat betekent dit voor een (grote) werkgever?

Werkgevers met 50 of meer werknemers in dienst zullen aan de slag moeten met het updaten van hun klokkenluidersregeling. De misstanden waarover een melding kan worden gemaakt zijn immers uitgebreid en meer (soorten) melders kunnen gebruik maken van de regeling. Daarnaast gelden er strengere eisen aan een meldregeling.

Voor grote werkgevers (minimaal 250 werknemers) moet dit direct gebeuren; werkgevers met tussen de 50 en 249 werknemers hebben nog tot 17 december 2023 de tijd. En voor alle werkgevers geldt: het invoeren van een aangepast klokkenluidersbeleid is wel instemmings plichtig – dus de OR (of PVT) moet tijdig betrokken worden.

Nog niet in werking getreden zijn overigens de bepalingen over de sanctiemogelijkheden van het Huis voor Klokkenluiders en over het doen van anonieme meldingen; het is nog niet bekend wanneer die wel in werking treden.

Wij denken natuurlijk graag met u mee en kunnen adviseren over het aanpassen en invoeren van klokkenluidersregelingen. Neem gerust contact op met ons team Arbeidsrecht!