Financiële participatie bij hernieuwbare energieprojecten

Juridisch Nieuws

16 mei '22

Inleiding

Eind vorig hebben Alexandra Danopoulos en Eline van Leeuwen bericht over de laatste ontwikkelingen rondom financiële participatie bij hernieuwbare energieprojecten en de juridische afdwingbaarheid daarvan. In dit nieuwsbericht gaan wij nader in op de verschillende vormen van financiële participatie en in het bijzonder op de geregeld voorkomende vorm waarbij door de initiatiefnemer van het project geld wordt aangetrokken van omwonenden door middel van crowdfunding.

Achtergrond

In het Klimaatakkoord is vastgelegd dat 70% van alle elektriciteit in 2030 uit hernieuwbare bronnen zal komen. Participatie en acceptatie zijn daarbij van groot belang, met name ook voor de uitvoerbaarheid van hernieuwbare energieprojecten die in de praktijk vaak op veel weerstand kunnen rekenen. Hierbij wordt gestreefd naar een zo goed mogelijke verdeling van lusten en lasten van hernieuwbare energieprojecten. Het kabinet streeft naar 50% lokaal eigendom in 2030. Van dit streven kan lokaal worden afgeweken omwille van lokale of project-gerelateerde redenen.

Participatie

Er zijn grofweg twee vormen van projectparticipatie: procesparticipatie en financiële participatie. Bij procesparticipatie is er sprake van inhoudelijke betrokkenheid van belanghebbenden bij het ontwikkelen van beleid, strategie, visie of een hernieuwbaar energieproject, welke betrokkenheid is gericht op (onder andere) besluitvorming en randvoorwaarden. Bij financiële participatie wordt geïnvesteerd in of voordeel ervaren van de opbrengsten van een hernieuwbaar energieproject.

Vormen van financiële participatie

Bij financiële participatie investeert de omgeving in het project en/of ervaart de voordelen van de opbrengsten van het project. Bij financiële participatie kan onderscheid worden gemaakt tussen actieve en passieve financiële participatie.

Bij actieve financiële participatie is een ondernemend element aan de orde; in andere woorden: actieve financiële participatie omvat een risicodragend element voor de participant. Hierbij kan gedacht worden aan:

mede-eigenaarschap, waarbij omwonenden meeprofiteren als mede-eigenaar van een hernieuwbaar energieproject via een vereniging of coöperatie die daartoe wordt opgericht; en
het verwerven van een financiële deelneming, waarbij omwonenden risicodragend deelnemen aan een hernieuwbaar energieproject door bijvoorbeeld aandelen, certificaten of obligaties te kopen of op andere wijze vreemd vermogen te verschaffen (bijvoorbeeld door middel van crowdfunding).

Bij passieve financiële participatie is van een ondernemend element geen sprake en ontvangt de participant simpelweg een deel van de opbrengsten van een hernieuwbaar energieproject. Hierbij kan gedacht worden aan:

het opzetten van een omgevingsfonds, waarbij een deel van de opbrengsten worden ondergebracht in het omgevingsfonds en het omgevingsfonds die opbrengsten vervolgens aanwendt voor maatschappelijke doelen (bijvoorbeeld een sportclub of wijkvereniging); en
een omwonendenregeling, waarbij direct omwonenden voordeel ontvangen (bijvoorbeeld in de vorm van verduurzaming van hun woning of korting op groene stroom).

Vanuit de overheid wordt opgemerkt dat het van belang is om bij de keuze voor bepaalde (financiële) participatieopties rekening te houden met mensen die minder te besteden hebben. Daarom wordt het van belang geacht om, voordat een keuze wordt gemaakt, te starten met een inventarisatie van de wensen en mogelijkheden van omwonenden over het hernieuwbare energieproject en de participatie in dat hernieuwbare energieproject.

Zoals gezegd, zullen wij in dit bericht specifiek ingaan op het verschaffen van vreemd vermogen van crowdfunding. Op de overige vormen van financiële participatie (en op procesparticipatie) gaan wij in dit bericht niet verder in.

Financiële participatie: crowdfunding

Deze vorm van financiële participatie kan voor een initiatiefnemer uitkomst bieden met name wanneer een groot aantal omwonenden bereid is om direct te investeren door middel van het verschaffen van vreemd vermogen. Afhankelijk van het minimum in te leggen bedrag zoals vastgelegd in de financieringspropositie, kan deze vorm ook zeer geschikt zijn voor omwonenden die minder te besteden hebben. De initiatiefnemer plaatst zijn project en de financieringspropositie op een crowdfunding platform en omwonenden kunnen daarop intekenen. Wanneer een bepaald grensbedrag is bereikt, zal sprake zijn van een succesvolle crowdfunding en wordt het geld via het crowdfunding platform beschikbaar voor de projectvennootschap.

Dit levert voor de initiatiefnemer financiële middelen op die kunnen worden ingezet ten behoeve van het hernieuwbare energieproject, zonder dat het belang van de initiatiefnemer verwatert en zonder dat de initiatiefnemer minder zeggenschap over het project heeft (hetgeen bijvoorbeeld wel het geval zal (kunnen) zijn wanneer de projectvennootschap aandelen uitgeeft).

Voor de omwonenden kan dit eveneens aantrekkelijk zijn: voor het uitlenen van het geld aan de initiatiefnemer ontvangen de omwonenden een vergoeding in de vorm van rente. Dit zal veelal bijdragen aan de acceptatie van het project door omwonenden, hetgeen een belangrijke doelstelling is van financiële participatie. Voor het vervolg van het proces is dit ook weer voordelig voor de initiatiefnemer, aangezien eventuele bezwaar- en beroepsprocedures tegen het project daarmee (deels) kunnen worden voorkomen. Daar staat tegenover dat bij deze vorm van financiële participatie de omwonenden geen directe invloed kunnen uitoefenen op (de bedrijfsvoering van) het hernieuwbare energieproject. Bovendien lopen de omwonenden een financieel risico, nu het zo zou kunnen zijn dat de projectvennootschap de inleg van de omwonenden (en de renteverplichtingen) niet kan voldoen.

In het kader van dit laatste is het van belang te realiseren dat het vreemd vermogen dat via crowdfunding wordt verschaft, niet de enige financiering is die door de initiatiefnemer wordt aangetrokken. Vaak zal de projectvennootschap, naast inbreng van eigen vermogen, ook een financiering van bijvoorbeeld een bank hebben aangetrokken.

Voor de initiatiefnemer is het van belang om, als hij weet dat naast die bancaire financiering nog behoefte is aan aanvullend vreemd vermogen bijvoorbeeld door middel van crowdfunding, met de bank overeen te komen dat het aanvullende vreemd vermogen mag worden aangetrokken. De initiatiefnemer dient al tijdens het aantrekken van de bancaire financiering rekening te houden met het aantrekken van ander vreemd vermogen zodat daar in de documentatie ruimte voor wordt gelaten.

Als de bank hiermee akkoord gaat, zal de bank daar veelal wel voorwaarden aan verbinden. Hoewel de precieze voorwaarden uiteindelijk een uitkomst van onderhandelingen zullen zijn, zal de bank veelal eisen dat de door middel van crowdfunding verstrekte leningen zullen zijn achtergesteld. Dit houdt (kort samengevat) in dat de vorderingen van de omwonenden die geld hebben uitgeleend middels crowdfunding (vorderingen die verband houden met aflossingen en rentebetalingen) pas voldaan zullen worden door de projectvennootschap wanneer de vorderingen van de bank zijn voldaan. Daarnaast zal de bank veelal niet toestaan dat zekerheden worden verstrekt aan de omwonenden die meedoen met de crowdfunding (veelal aan een speciaal daartoe opgerichte stichting ten behoeve van de omwonenden), danwel zullen alleen zekerheden toegestaan zijn voor zover die lager in rang zijn dan de zekerheden die de bank heeft verkregen.

Dit alles houdt een risico in voor de omwonenden die middels crowdfunding de projectvennootschap financieren. Uitsluitend wanneer er voldoende geld is om de vorderingen van de bank te voldoen, zullen de vorderingen van de omwonenden worden voldaan met het resterende geld. De omwonenden (althans de stichting die de zekerheden ten behoeve van de omwonenden houdt) hebben daarnaast geen of een minder sterke zekerheidspositie nu de bank eersterangs zekerheden zal houden.

De initiatiefnemer dient de omwonenden hierover te informeren in het kader van de financieringspropositie die beschikbaar wordt gesteld op het crowdfunding platform. Andersom dienen omwonenden de voorwaarden die van toepassing zijn op de crowdfunding goed na te gaan, zodat zij goed op de hoogte zijn van hun positie.

Conclusie

Financiële participatie door omwonenden door middel van crowdfunding kan een waardevolle toevoeging zijn voor initiatiefnemers van hernieuwbare energieprojecten in het kader van de algehele participatie door omwonenden. Voor omwonenden kan deze vorm van financiële participatie leiden tot een hogere acceptatiegraad nu zij uitzicht hebben op een financieel voordeel die verband houdt met het hernieuwbare energieproject. De initiatiefnemer dient te anticiperen op deze vorm van financiële participatie, onder andere door hiermee rekening te houden in de documentatie van andere financiers. De omwonenden dienen zich een juist beeld te vormen van de positie die zij als deelnemer aan de crowdfunding zullen hebben.

Bent u een partij die financiële participatie overweegt en heeft u behoefte aan advies, dan kunt u uiteraard vrijblijvend contact opnemen met Lucas Lustermans of Joost Kool.