EU rondt het wetgevingspakket af voor de Green Deal

De verschillende nieuwe regelingen voor de lidstaten van de Unie

De Commissie heeft een handzaam overzicht gepubliceerd op haar website. Dat overzicht bevat ook links naar de 14 te downloaden teksten van de bindende regelingen die door EP en Raad de afgelopen maanden van dit jaar na het voorgeschreven wetgevingsproces definitief zijn vastgesteld. Daaronder valt een breed scala aan onderwerpen die voor de Green Deal van belang zijn, zoals de aangescherpte regels voor het ETS stelsel (European Trading System, verhandelbare emissierechten voor ondernemingen die CO2 uitstoten), het Sociale Klimaatfonds en de upgrading van de regels voor hernieuwbare energie (RED).

Naast deze regelingen die onder de noemer van de Green Deal zijn vastgesteld, heeft de EU op dit terrein aan de hand van voorstellen van de Commissie ook over diverse andere regelingen onderhandeld en vervolgens besluitvorming in het leven geroepen. Voorbeelden zijn de noodmaatregelen die eind vorig jaar de gasprijs voor de Europese burgers en bedrijven moesten ondersteunen, de maatregelen tot versnelling van bestuurlijke procedures voor infrastructuur in de lidstaten, de raw materials act, de verordening over gezamenlijke inkoop van gas en het stelsel voor een evenwichtige verspreiding van elektrische oplaadstations langs de snelwegen in de Unie. De betwiste verordening over om klimaatdestructie tegen te gaan is nog niet vastgesteld Achterliggende doelstellingen daarvan zijn behalve de urgente duurzame energievoorziening ook de economische ontwikkeling in de lidstaten en de werking van de interne markt.

In het oog springende en lastige topics daarbij lagen onder meer op het vlak van de verschillende vormen van transport, binnen de EU en met de landen daarbuiten. Diverse regelingen uit het totaalpakket grijpen bovendien op dit vlak in elkaar. Voor de luchtvaartverbindingen gold tot nu toe krachtens internationale verdragen een vrijstelling voor de verplichting van CO2 emissie rechten. Daarbij speelden de concurrentieverhoudingen met grote luchtvaartmaatschappijen gevestigd in derde landen als de VS, China en in het Midden-Oosten een grote rol. Dat vergde behalve een Brussels/Straatsburgs wetgevingsproces ook onderhandelingen met niet-EU landen en internationale organisaties. De positie van Europese Unie in die sectoren is tamelijk sterk: de EU luchthavens gaan onder de nieuwe Green Deal wetgeving vallen, die dan ook geldt voor de vliegtuigen van maatschappijen uit derde landen die een EU luchthaven in hun programma hebben.  Die niet-EU maatschappij zal dan in ieder geval voor een deel van haar vliegtuigen ervoor moeten kiezen de EU duurzaamheidsregels te respecteren om de EU luchthaven te mogen aandoen.  De grote internationale maatschappijen zullen er dan vaak om logistieke, personeels- en commerciële redenen voor kiezen hun gehele vloot om te bouwen. Het zou zo maar kunnen dat als gevolg hiervan ook dat derde land zijn wetgeving gaat herzien en in lijn brengt met de milieu bevorderende regels van de EU.

Een vergelijkbaar verschijnsel doet zich voor met de nieuwe regels voor de zeescheepvaart. Ook daar beschikt de EU economisch met haar zeehavens over een hefboom om slecht presterende zeeschepen met vervuilende olie als energiebron te weren. Dat betekent niet dast de hele sector mondiaal in een keer om gaat. De EU heeft geen directe jurisdictie op de volle zee of voor het transport tussen derde landen onderling. De nieuwe EU regels van de Green Deal betreffen niet alleen de emissieregels waaraan vliegtuigen en schepen moeten voldoen maar ook de beschikbaarheid van de niet-fossiele brandstof.

Een laatste saillant punt betreft de EU wijde introductie van een heffing op producten uit derde landen die geen aangescherpte op duurzaamheid gerichte regels kennen maar die in de Europese Unie worden ingevoerd.  Dat schept substantiële concurrentienadelen voor de Europese ondernemingen voor de producten die in de EU zijn vervaardigd. De heffing heeft tot doel de waterbedverschijnselen te ondervangen en heeft de naam Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) meegekregen. Ze geldt niet voor alle ingevoerde producten maar voor een aantal categorieën goederen die op een bijlage bij de regeling voorkomen, zoals staal/ ijzer producten en beton/cement. Dat zijn vooral producten die tot nu toe en op veel plekken in de wereld met behulp van veel (fossiele) energie worden vervaardigd en waarmee dus ook een grote mate van CO2 emissie is gemoeid. Diverse derde landen hebben in Brussel bezwaar gemaakt tegen deze nieuwe importbelemmering maar overwegen nu om zelf ook dat soort regelingen in te stellen.

Aangescherpt juridisch instrumentarium: vooral verordeningen in plaats van richtlijnen

Vanaf het begin heeft de Commissie ingezet op een dwingender stelsel van regulering waar de kans op verschillen tussen de lidstaten en daarmee een beperktere effectiviteit worden verminderd. Het EP en de Raad hebben als wetgevers in de EU de keuze van de Commissie voor de vorm van verordeningen veelal gevolgd. In enkele gevallen waar al een richtlijn was vastgesteld, is ook bij de aanscherping daarvan de richtlijnvorm gehandhaafd.

Richtlijnen moeten volgens de leer door de lidstaten in nationale regelingen worden omgezet (geïmplementeerd. Daarbij komen nogal eens interpretatieverschillen of discussies voor dat de bestaande wetgeving van een lidstaat (deels) al voldoet aan de richtlijn. Ook kunnen derde partijen (concurrenten, branche-/milieuorganisaties) zich niet rechtstreeks op een richtlijn beroepen om de nakoming via de rechter af te dwingen.

Bij verordeningen doet zich dat probleem niet voor. Die zijn verplichtend voor de nationale overheden en kunnen ook zgn. horizontale directe werking hebben tussen privaatrechtelijke partijen. De lidstaten moeten de komende jaren voor de effectuering van de verordeningen nog wel de organisatorische en handhavingsmechanismen in het leven roepen. Ook Nederlandse regelgeving zal in hoog tempo moeten worden aangepast. De inhoudelijke kant daarvan neemt de Commissie in veel gevallen zelf voor haar rekening. Dat kan ze door zgn. uitvoeringsverordeningen vast ter stellen.

Slotopmerking

Met het voltooien van het Green Deal wetgevingspakket heeft EU in twee jaar tijd een belangrijke set regels tot wet verheven. De haast van de laatste weken zal te maken hebben gehad met de verkiezingen van het Europees Parlement in mei 2024 en met de komende Klimaattop COP 28 later dit jaar in Dubai.