Een ronddwalende wolf is een beschermde diersoort, ook in Roemenië

Over de komst en de verspreiding van wolven wordt de afgelopen tijd in Nederland door voor- en tegenstanders met vuur gedebatteerd. Ook het Hof van Justitie in Luxemburg moest zich in de afgelopen jaren al verschillende malen buigen over de status en de beschermbaarheid van dit sprookjesdier in West-Europa. In een recent arrest zijn de regels verder verduidelijkt. Deze regels komen voor in de Europese Habitatrichtlijn uit 1992. Op grond daarvan bestaan lijsten met beschermde dier- en plantensoorten, zijn in de EU lidstaten beschermde gebieden aangewezen (Natura-2000) en gelden er regels voor de instandhouding van de leefbaarheid en de biodiversiteit voor die gebieden. Zo is de Habitatrichtlijn voor Nederland de grondslag van de stikstofdiscussie geweest, die oplaaide toen de Raad van State een jaar geleden de Nederlandse aanpak onderuithaalde vanwege strijdigheid met de Europese regeling (rapporten van de commissie-Remkes).

De Roemeense wolf

Deze wolf hield zich op in een dorp net buiten (maar wel dichtbij) een aangewezen Natura-2000-gebied. Hij werd daar na verdoving gevangengenomen door de lokale dierenbescherming en een dierenarts en vervolgens vervoerd naar een nabijgelegen berenreservaat. Daarvoor was door de overheid geen toestemming gegeven. Ook de aanleiding voor de gevangenneming wordt niet vermeld, behalve dat de wolf vriendschappelijk speelde en het voedsel deelde met honden van lokale bewoners. Tijdens het vervoer slaagde de wolf er echter in uit zijn kooi te ontsnappen en zich vervolgens in de bossen schuil te houden. Een milieubeweging diende een klacht in tegen de dierenarts en de dierenbescherming. De rechter die daarover moest oordelen vroeg zich vervolgens onder meer af of de beschermde status van de wolf ook gold buiten de gebieden die zijn aangewezen op grond van de Habitatrichtlijn. Dat gaf het Luxemburgse Hof en daaraan voorafgaand de Advocaat-Generaal Kokott aanleiding de opzet van de Habitatrichtlijn ten behoeve van de Roemeense rechter nog eens te verduidelijken.

Welke beleidsruimte voor de nationale overheid?

De lidstaten moeten voor de uitvoering van de richtlijn een omvattend wettelijk kader vaststellen met niet alleen een verbod voor het opzettelijk vangen of doden van beschermde soorten maar ook met andere concrete beschermingsmaatregelen. In precies geformuleerde uitzonderingsgevallen kunnen afwijkingen gelden, o.a. ernstige schade voor veehouderijen, maar dat moet op restrictieve wijze worden beoordeeld, waarbij de bewijslast dat een andere bevredigende oplossing niet mogelijk is bij de autoriteit ligt.

Het Hof neemt de opzet en het doel van milieubescherming in de richtlijn in ogenschouw. Voor de verwezenlijking van deze strekking bevat de richtlijn twee belangrijke onderdelen. Dat zijn algemene regels om de ruimte voor nieuwe projecten en investeringen in beschermde gebieden te kunnen beoordelen en daarnaast de verplichte lijsten met beschermde dier- en plantensoorten. Deze twee onderdelen lopen in elkaar over, ze vormen een coherent geheel. Daarvoor bestaan verschillende aanwijzingen. Zo zijn er beschermde gebieden van het Natura-2000-netwerk die verwijzen naar een bepaalde dier- of plantensoort. De richtlijn bevat geen beperkende omschrijvingen van begrippen als natuurlijke habitat of natuurlijk verspreidingsgebied. Bij bepaalde diersoorten als de wolf, die veelal een zwervend bestaan leidt, ligt een ruime uitleg juist voor de hand, aangezien de dieren vanwege opkomend menselijk handelen hun leefgebied beperkt zien, dat moeten verlaten en andere territoria moeten opzoeken.

Dat leidt het Hof tot de slotsom dat de regels van de richtlijn in deze situatie ruim moeten worden uitgelegd. Het verbod om wolven te vangen of te doden geldt dan eveneens buiten de beschermende Natura-2000-gebieden, waartoe ook behoren de gebieden die door mensen worden bewoond en waar zich nederzettingen bevinden. Ter ondersteuning haalt het Hof een EU richtsnoer aan met de titel ‘Guidance document’ en verwijst naar de strekking en de verplichtingen van de internationale Overeenkomst van Bonn uit 1979 over rondtrekkende dieren, waar niet alleen veel lidstaten maar ook de EU zelf partij bij is geworden.

Slotsom

De Roemeense rechter krijgt daarmee een duidelijk antwoord. De beschermde status van de wolf strekt zich ook uit tot buiten de Natura-2000-gebieden en geldt overal waar het dier wordt aangetroffen. Binnen strikte voorwaarden zou de nationale overheid een uitzondering kunnen toestaan op het verbod wolven met opzet te vangen of te doden. Zonder die toestemming is het vangen of doden van de wolf strafbaar.