Alles over de ondernemingsraad deel 2: Medezeggenschap in kleine en grote ondernemingen

In onze serie blogs over de WOR, ‘Alles over de ondernemingsraad’, nemen we u mee in alle ins en outs van de Wet op de Ondernemingsraden. Elke twee weken publiceren wij een blog, waarin wij een interessant thema uitlichten. Deze week: medezeggenschap in kleine en grote ondernemingen. Onze eerdere blogs vindt u hier.

In ons vorige blog stonden wij stil bij de instelling van de ondernemingsraad (hierna: ‘OR’). De OR is niet het enige medezeggenschapsorgaan dat de Wet op de ondernemingsraden (hierna: ‘WOR’) kent. Zo zijn er ook regelingen voor kleine ondernemingen, waarin in de regel minder dan 50 personen werkzaam zijn, en regelingen voor grote (groeps)ondernemingen. In dit blog staan wij stil bij deze vormen van medezeggenschap.

Kleine ondernemingen: de personeelsvergadering en -vertegenwoordiging

In kleine ondernemingen, waarin in de regel 10 tot 50 personen werkzaam zijn, kan de ondernemer een personeelsvertegenwoordiging (hierna: ‘PVT’) instellen. De ondernemer moet een PVT instellen als de meerderheid van het personeel hierom verzoekt. De PVT bestaat uit ten minste drie leden die worden gekozen door geheime schriftelijke stemming en heeft verschillende rechten die in grotere ondernemingen bij de OR zijn belegd. Zo heeft de PVT een informatierecht, een adviesrecht over besluiten die de arbeidsplaats of -voorwaarden van ten minste een kwart van de in de onderneming werkzame personen raken (zoals een grotere reorganisatie) en een beperkt instemmingsrecht.

De WOR verplicht de ondernemer in een kleine onderneming, waarin in de regel 10 tot 50 personen werkzaam zijn en waarin géén PVT of OR is ingesteld, om ten minste twee keer per jaar bijeen te komen met het personeel in een personeelsvergadering. De algemene gang van zaken binnen de onderneming moet in ieder geval één keer per jaar worden besproken. Daarnaast moet de ondernemer een personeelsvergadering organiseren als ten minste een kwart van het personeel hierom verzoekt. In een personeelsvergadering legt de ondernemer zaken aan zijn werknemers voor zonder tussenkomst van een medezeggenschapsorgaan. Het is daarmee een vorm van directe medezeggenschap. De personeelsvergadering heeft het karakter van een overlegvergadering: iedereen die eraan deelneemt kan ‘aangelegenheden de onderneming betreffende’ bespreekbaar maken. Net als de PVT heeft de personeelsvergadering een adviesrecht over besluiten die de arbeidsplaats of -voorwaarden van ten minste een kwart van de in de onderneming werkzame personen raken. Het informatierecht van de personeelsvergadering beperkt zich in principe tot de resultaten van de onderneming, het personeels- en sociale beleid en de pensioenvoorziening.

In zeer kleine ondernemingen, waarin in de regel minder dan 10 personen werkzaam zijn, kan de ondernemer vrijwillig een PVT instellen. Hij kan hiertoe niet worden verplicht. Deze PVT heeft nog beperktere instemmingsrechten en geen adviesrechten.

Grote ondernemingen: de centrale-, groeps- en gemeenschappelijke OR

De WOR biedt ondernemers de mogelijkheid om in grote (groeps)ondernemingen een gelaagde medezeggenschapsstructuur te creëren. Zo kent de WOR de centrale OR (hierna: ‘COR’), de groepsondernemingsraad (hierna: ‘GOR’) en de gemeenschappelijk OR (hierna: ‘GemOR’). Het idee is dat de WOR aan de ondernemer en werknemers handvatten geeft om de medezeggenschap zo efficiënt mogelijk in te richten, zodat vraagstukken op het juiste niveau aan het medezeggenschapsorgaan worden voorgelegd.

De WOR bepaalt dat een ondernemer die twee of meer ondernemingsraden heeft ingesteld in zijn ondernemingen daarnaast ook verplicht kan zijn een COR en/of GOR in te stellen. Een ondernemer die twee of meer ondernemingen in stand houdt waarin samen ten minste 50 personen werkzaam zijn kan verplicht zijn een GemOR in te stellen. Of dit zo is hangt af van de vraag of dit bevorderlijk is voor een goede toepassing van de WOR. Deze vraag leidt soms tot discussie, waarbij de rechter terughoudend is in zijn oordeel in verband met de vrijheid van de ondernemer om zijn onderneming in te richten zoals hij wil.

Het belangrijkste verschil tussen de COR en de GOR is dat de COR wordt ingesteld voor alle ondernemingen binnen de groep, terwijl de GOR ziet op een deel daarvan. De COR en de GOR bestaan naast (of eigenlijk: boven) de ondernemingsraden van de individuele ondernemingen. De leden van de GOR worden gekozen door de betrokken ondernemingsraden uit hun eigen leden. Voor de COR geldt dat zijn leden gekozen worden uit de leden van de betrokken ondernemingsreden of uit de leden van de GOR als het reglement van de COR dit bepaalt. De GemOR is in feite een ‘normale’ OR, maar dan voor twee of meer ondernemingen samen. Voor deze ondernemingen worden in dat geval geen aparte ondernemingsraden meer ingesteld. De GemOR treedt in de plaats hiervan.

Het kan zich dus voordoen dat een ondernemer op het hoogste niveau binnen de groep een COR heeft ingesteld, op een niveau daaronder een of meerdere groepsondernemingsraden en op het niveau van de individuele ondernemingen aparte ondernemingsraden of gemeenschappelijke ondernemingsraden. Zo ontstaat een gelaagde structuur. De COR, GOR en GemOR hebben (nagenoeg) dezelfde rechten als de ‘normale’ OR. De WOR bepaalt dat een onderwerp moet worden behandeld door het medezeggenschapsorgaan dat is ingesteld voor de ondernemingen waarop het onderwerp ziet. Zaken die betrekking hebben op de hele groep worden op deze manier aan de COR voorgelegd, zaken die een deel van de ondernemingen raken aan de GOR en zaken die op een individuele onderneming zien aan de betreffende OR of GemOR. Zo wordt voorkomen dat de ondernemer voor een onderwerp langs meerdere ondernemingsraden moet.

Europese ondernemingen: de Europese OR

Een OR die niet is terug te vinden in de WOR is de Europese OR. Dit medezeggenschapsorgaan komt terug in de Wet op de Europese ondernemingsraden (hierna: ‘WEOR’). Voor ondernemingen die sinds twee jaar in ten minste twee EU- of EER-lidstaten zijn gevestigd, met elk gemiddeld ten minste 150 en samen gemiddeld 1000 werkzame personen, geldt dat een onderhandelingsgroep kan worden ingesteld of moet worden ingesteld als daarom door een grote groep werknemers wordt verzocht.

De onderhandelingsgroep treedt vervolgens met de ondernemer in onderhandeling over een overeenkomst tot instelling van een Europese OR en vaststelling van het reglement van de Europese OR. Dit reglement bepaalt onder meer wat de rechten zijn van de Europese OR, die in ieder een informatie- en consultatierecht moeten omvatten bij grensoverschrijdende aangelegenheden. De ondernemer en de onderhandelingsgroep mogen verdergaande rechten overeenkomen, zoals ook de OR die heeft op grond van de WOR, maar dat is ongebruikelijk.

Er wordt niet veel geprocedeerd door en over de Europese OR. Toch staat op grond van de WEOR een gang naar de rechter open voor de Europese OR als de ondernemer de WEOR of de in de overeenkomst gemaakte afspraken niet nakomt. In een uitspraak van de voorzieningenrechter Rotterdam stond de vraag centraal of een besluit tot reorganisatie een grensoverschrijdende aangelegenheid betrof en of de Europese OR voorrang heeft op de OR op nationaal niveau. Op dit laatste punt oordeelde de voorzieningenrechter van niet: de raadpleging met de Europese OR en de OR op nationaal niveau kan tegelijkertijd plaatsvinden.

Bijzonderheid in groepsondernemingen: toerekening en medeondernemerschap

Tot slot een onderwerp dat speelt bij groepsondernemingen. Het komt voor dat een (buitenlandse) moederonderneming, soms zonder eigen OR, een besluit neemt dat gevolgen heeft voor de (Nederlandse) dochteronderneming waar een OR is ingesteld, zoals een verkoop of reorganisatie. De dochteronderneming wordt dan geconfronteerd met het besluit op aandeelhoudersniveau. De OR van de dochteronderneming voelt zich dan vaak buiten spel gezet, omdat het besluit niet door de ondernemer met de OR wordt genomen en de WOR geen regeling kent om de OR mee te laten praten met besluiten op hoger niveau dan de ‘eigen’ onderneming.

In rechtspraak zijn hiervoor de leerstukken toerekening en medeondernemerschap ontwikkeld. Door toepassing hiervan kan de OR van de dochteronderneming onder omstandigheden medezeggenschap uitoefenen op besluiten die op ‘hoger’ niveau worden genomen. In een later blog zullen wij hierbij uitgebreider stilstaan.

Concluderend

Verschillende ondernemingen vragen om verschillende oplossingen ten aanzien van de medezeggenschap. De WOR (en WEOR) voorzien hierin. Voor welke oplossing wordt gekozen hangt af van wat bevorderlijk is voor de medezeggenschap binnen de onderneming(en). Zowel de ondernemer(s) als de in de onderneming(en) werkzame personen spelen een rol bij het kiezen van de beste medezeggenschapsstructuur. Voor ondernemers is het verstandig een goede structuur aan te brengen, zodat een vraagstuk kan worden neergelegd bij het medezeggenschapsorgaan dat het beste in staat is dit te behandelen. Dit leidt tot de beste resultaten, zowel voor de ondernemer als voor de werknemers. 

Vragen over dit onderwerp, of een andere kwestie rondom ondernemingsraden? Wij adviseren graag. Ons team Arbeidsrecht heeft jarenlange ervaring en staat zowel ondernemingsraden als ondernemers bij. U kunt bij ons terecht met al uw kwesties: van snelle praktische vragen tot grote OR-trajecten over bijvoorbeeld een reorganisatie of bedrijfsovername. Daarbij kijken we niet alleen naar de wet en de laatste rechtspraak, maar uiteraard ook naar de strategie en de samenwerking tussen OR en bestuurder. Ook hebben wij veel ervaring met juridische procedures tussen ondernemer en ondernemingsraad. Meer weten? Neem contact op met Rutger Ploum, Simon Tan of één van de andere specialisten uit ons team Arbeidsrecht.