Zo zit het met de meldplicht voor hoge MRL’s van bestrijdingsmiddelen in levensmiddelen

Het maximum residugehalte (MRL) is het wettelijk toegestane maximale residu (restgehalte) in of op levensmiddelen. De consequenties van te hoge residugehaltes kunnen verstrekkend zijn in de zin dat producten binnen de EU onverkoopbaar zullen zijn en alleen nog geëxporteerd kunnen worden ter voorkoming van vernietiging.

Wettelijk kader

In de Europese levensmiddelenregelgeving wordt ervan uitgegaan dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen essentieel is om planten en plantaardige producten te beschermen tegen schadelijke organismen. Met name de Algemene Levensmiddelenverordening (Verordening (EG) nr. 178/2002) en de Pesticidenverordening (Verordening (EG) nr. 396/2005) vormen het kader.

Deze voorschriften moeten voor de gehele EU limieten van residugehaltes op levensmiddelen bepalen. Het maximumgehalte van een stof dat als residu in of op levensmiddelen aanwezig mag zijn, wordt in de regelgeving aangeduid als ‘MRL’, oftewel maximumresidugehalte. In uitgebreide bijlagen bij de Pesticidenverordening wordt per product aangegeven wat de MRL is van een bepaald bestrijdingsmiddel.

In de praktijk kampen veel bedrijven met overschrijdingen van de MRL’s . Dit zorgt voor problemen in de handels- en productieketen. Of sprake is van een overschrijding en wat daarvan de gevolgen zijn, is vaak niet eenvoudig vast te stellen en ligt niet eenduidig in regelgeving vast. Uit de Pesticidenverordening volgen zoals gezegd de MRL’s, maar hoe zijn deze maximumgehaltes bepaald en wat betekent het als sprake is van overschrijding?

ALARA-beginsel

De maximum residugehaltes van bestrijdingsmiddelen volgens de Pesticidenverordening zijn vastgesteld op basis van goede landbouwpraktijken.  Daarbij geldt als uitgangspunt voor de bepaling van MRL’s onder meer: “het gebruik van een zo gering mogelijke hoeveelheid bestrijdingsmiddelen en vaststelling van MRL’s/ tijdelijke MRL’s op het laagste niveau dat verkrijging van de gewenste gevolgen mogelijk maakt” (artikel 3 lid 2 sub a Pesticidenverordening). Dit wordt in het algemeen het ALARA beginsel genoemd omdat in de EU de MRL’s zijn vastgesteld op het niveau ‘As Low As Reasonably Achievable’. Dit is dus met het oog op een zo minimaal mogelijke aanwezigheid van residuen van bestrijdingsmiddelen waarbij de functie van de bestrijdingsmiddelen bij gebruik in de landbouw gewaarborgd blijft.

De vastgestelde MRL’s zijn dan ook niet gebaseerd op, of gerelateerd aan, niveaus van residuen van bestrijdingsmiddelen waarvan bij overschrijding zonder meer een gezondheidseffect kan worden verwacht. De MRL beoogt dan ook in de eerste plaats een maatstaf te zijn om te bepalen of het bestrijdingsmiddel volgens de Good Agricultural Practices is toegepast. Overschrijding van de MRL betekent niet per definitie dat een product schadelijk is. Het product mag echter bij overschrijding niet in de handel worden gebracht.

Grote volumes aan levensmiddelengrondstoffen - zoals soja, rijst en andere granen - worden geïmporteerd uit landen buiten de EU. Wereldwijd gelden de MRL’s zoals vastgesteld door de EU op grond van het ALARA-beginsel als gemiddeld strenger dan de limieten die worden gehanteerd in andere landen. Bij de teelt van gewassen wordt dan ook regelmatig niet, of onvoldoende, rekening gehouden met de strenge MRL die in de EU van toepassing is indien het product hier in de handel wordt gebracht. Daarom worden monsters vaak in origine al getest. Maar vanwege inhomogene verspreiding van residuen door een partij is nooit uit te sluiten dat een volgende analyse na aankomst in de EU niet alsnog een overschrijding van de MRL laat zien.

MRL-overschrijdingen

Bij de vraag of een product in de handel mag worden gebracht, is van belang of en wanneer sprake is van een overschrijding. In de eerste plaats dient door bemonstering gewaarborgd te worden dat het te onderzoeken monster representatief is voor de partij. Voor diervoeders is daar zelfs specifieke regelgeving over (onder meer Richtlijn 2002/63/EG). Voor levensmiddelen gelden deze voorschriften niet.

Het gaat bij residuen van bestrijdingsmiddelen vaak om heel kleine concentraties waarbij de analyse van een monster als analyseresultaat een getal oplevert dat vrij onnauwkeurig is. Binnen de EU wordt voor de meetonzekerheid bij onderzoek naar residuen van bestrijdingsmiddelen een factor van 50% aangehouden. Dat betekent dat van overschrijding van de MRL sprake is wanneer de meetonzekerheid van 50% in acht wordt genomen (door deze in mindering te brengen op het analyseresultaat) en het resultaat van die berekening boven de MRL uitkomt.

Beslisboom NVWA

De toepassing van de meetonzekerheid bij de analyse van levensmiddelen is niet in regelgeving opgenomen. Voorheen was het in Nederland aan de toezichthouder (NVWA) voorbehouden om na melding van een overschrijding door het levensmiddelenbedrijf de meetonzekerheid in de beoordeling te betrekken. Inmiddels heeft de NVWA hierover beleid gepubliceerd op grond waarvan het levensmiddelenbedrijf nu zelf de meetonzekerheid mag toepassen op analyseresultaten, tenzij de aanwezigheid van het residu als een gezondheidsrisico moet worden beschouwd. Dit is door de NVWA verder toegelicht in de Beslisboom MRL overschrijding levensmiddelen. De beslisboom is opgesteld voor het melden van analyseresultaten van residuen van bestrijdingsmiddelen. Hierbij worden de verschillende stappen doorlopen die levensmiddelenproducenten en/of importeurs moeten ondernemen.

Meldplicht voor levensmiddelenproducenten en importeurs

Is er sprake van een ARfD (Acute Referentie Dosis, de hoeveelheid die een mens in 1 portie mag binnenkrijgen) of ADI (Acceptable Daily Intake, de hoeveelheid die mensen hun leven lang dagelijks mogen binnenkrijgen) overschrijding, dan moet altijd melding worden gedaan bij de NVWA, ook als het gemeten gehalte met aftrek van meetonzekerheid onder de MRL komt. Als er geen ARfD of ADI is vastgesteld dan moet worden gecheckt of de stof in kwestie carcinogeen, mutageen en/of reproductietoxisch is. Zelfs wanneer het analyseresultaat hoger is dan de toegestane MRL, maar bij aftrek met de meetonzekerheid onder de MRL komt, moet beoordeeld worden of er een gezondheidsrisico is.

 Beslisboom NVWA – Bron: NVWA

Verder omvat het genoemde document een ‘Beslisboom toetsing gezondheidsrisico’. Hierin is opgenomen welke stappen genomen moeten worden voor de toetsing of er een gezondheidsrisico is. Ook wordt vermeldt wanneer er wel of niet gemeld moet worden. Voor de beoordeling of sprake is van een gezondheidsrisico verwijst de NVWA naar het PRIMo model dat is gepubliceerd op de website van de European Food Safety Authority (EFSA).

Wanneer een levensmiddelenproducent en/of importeur niet voldoet aan deze meldplicht, geldt dit als een overtreding. De NVWA kan, afhankelijk van de ernst van de overtreding, maatregelen nemen en een boete opleggen.

In de handel brengen

De Pesticidenverordening (art. 18 (1)) bepaalt dat levensmiddelen aan de MRL moeten voldoen zodra deze in de handel worden gebracht. In de praktijk roept dit de vraag op of een grondstof, die nog verwerkt moet worden tot levensmiddel, aan de MRL moet voldoen. De vraag die dan beantwoord moet worden is: wanneer is een levensmiddel (welk begrip volgens de Algemene Levensmiddelenverordening ook grondstoffen van levensmiddelen omvat) in de handel?

De Algemene Levensmiddelenverordening (art. 3 (8)) zegt dat een levensmiddel in de handel is wanneer het levensmiddelenbedrijf het product voorhanden heeft met het oog op verkoop of een andere vorm van overdracht.

Een grondstof die nog moet worden verwerkt, is derhalve nog niet in de handel (tenzij deze niet wordt verwerkt maar doorverkocht). Het betreffende product behoeft naar onze mening nog niet te voldoen aan de MRL. Hierover is echter in de praktijk wel discussie waarover uiteindelijk de rechter zal moeten oordelen.

Uitvoer

Tot slot is het lang onduidelijk geweest wat een levensmiddelenbedrijf nu wel en niet mag en kan met een product waarvan de MRL is overschreden. De mogelijkheid van uitvoer van een non-compliant product uit de EU is uitdrukkelijk voorzien in de Algemene Levensmiddelenverordening (art. 12). Maar toezichthouders maakten daartegen toch bezwaar. In de ethyleenoxide-kwestie van 2020 – 2021 is na overleg tussen de Europese Commissie en de lidstaten duidelijk geworden dat uitvoer naar derde landen met een hogere MRL - indien de autoriteiten van dat land bevestigen het betreffende product acceptabel te vinden - inderdaad is toegestaan.

Conclusie

De voorschriften rond residuen van bestrijdingsmiddelen is complex. Het feit dat de interpretatie van de voorschriften nu meer en meer wordt bepaald door beleid van de nationale toezichthouder NVWA, in plaats van regelgeving, leidt tot het risico dat criteria niet altijd en overal hetzelfde worden toegepast binnen de EU. Dat blijkt ook in geval van recalls waar de autoriteiten per land gelijke gevallen verschillend beoordelen. Nu sinds enkele jaren tal van MRL’s worden verlaagd tot het laagste drempelniveau van 0,01 mg/kg, nemen de risico’s voor bedrijven op dit vlak eerder toe dan af.

Dit artikel is ook verschenen op VMT: Zo zit het met de meldplicht voor hoge MRL’s van bestrijdingsmiddelen in levensmiddelen (vmt.nl)