Verandert de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 6 maart 2025 inzake de ONB het Nederlandse werkgeversauteursrecht?

Feiten

Het Nationaal Orkest van België of Orchestre National de Belgique (“ONB”) heeft tussen 2016 en 2021 cao-onderhandelingen gevoerd met de vakbonden van haar muzikanten. Deze onderhandelingen zagen ook op de hoogte van de vergoeding die de muzikanten zouden ontvangen voor hun prestaties.

De onderhandelingen mislukten en individuele muzikanten kwamen met succes op tegen de exploitatie van een aantal van haar optredens via streamingsdiensten door het ONB. Daarop verzocht het ONB de Belgische regering om de vergoedingen voor de muzikanten per Koninklijk Besluit vast te stellen.

In het daaropvolgende Koninklijk Besluit werd vastgesteld dat uitvoerende kunstenaars in dienst van het ONB verplicht en automatisch de naburige rechten die ontstaan in het kader van de uitvoeringen van het ONB, overdragen aan het ONB in ruil voor een vaste jaarlijkse vergoeding van 600 euro.

Vervolgens hebben ontevreden betrokken muzikanten de Belgische Raad van State verzocht het Koninklijk Besluit te vernietigen, omdat dit strijdig zou zijn met het Unierecht. De Belgische Raad van State heeft daarom vragen gesteld aan het HvJ EU.

HvJ EU

De centrale vraag in de ONB-zaak is of een nationale regeling in strijd is met het Unierecht wanneer deze bepaalt dat de naburige rechten van uitvoerende kunstenaars[1], die ontstaan in het kader van een opdracht in dienst van de werkgever, zonder hun voorafgaande toestemming automatisch worden overgedragen aan hun werkgever voor exploitatie.

Uitvoerende kunstenaars hebben het uitsluitend recht om de openbaarmaking van hun uitvoeringen aan het publiek alsook de vastleggingen van hun uitvoeringen en de exploitatie daarvan toe te staan of te verbieden. Dit houdt in dat bijvoorbeeld musici in een orkest zowel het recht hebben om wel of geen toestemming te geven voor het vastleggen van het door haar gespeelde muziekstuk, als ook voor het exploiteren van deze vastgelegde uitvoering via bijvoorbeeld de radio. Deze rechten hebben een ruime beschermingsomvang en zijn preventief van aard. De musici moeten dus vooraf toestemming geven voor het reproduceren en distribueren van de door haar gespeelde uitvoeringen, anders is er sprake van een inbreuk.

Het Hof oordeelt dat de wettelijke overdracht van deze rechten van de uitvoerend kunstenaar zonder voorafgaande toestemming in strijd is met het Unierecht, tenzij er sprake is van een limitatieve beperking of restrictie. Van een dergelijke uitzondering is in dit geval geen sprake. Daarmee is het Koninklijk Besluit in strijd met het Unierecht.

Vervolgens gaat het Hof nog kort in op waar de toestemming van de uitvoerende kunstenaar wel aan moet voldoen. De toestemming moet worden verkregen in het kader van individuele of collectieve onderhandelingen of moet worden geformaliseerd in een regelgevingshandeling.
Voor deze toestemming is de contractuele vrijheid van belang, omdat hiermee een billijk evenwicht kan worden gevonden tussen de rechten en belangen.

Gevolgen Nederlandse wetgeving

In Nederland kennen we artikel 7 Auteurswet (“Aw”), dat het werkgeversauteursrecht regelt. Deze bepaling is eigenlijk een soort ‘vangnet’ voor als er contractueel niets geregeld is over wie rechthebbende wordt over de werken die een werknemer creëert in het kader van diens dienstverband. Daarom regelt artikel 7 Aw dat indien een werknemer een auteursrechtelijk werk maakt in het kader van zijn dienstverband, de rechten op dat werk automatisch toekomen aan de werkgever. Hierbij is dus geen sprake van een overdracht van auteursrechten, deze komen direct toe aan de werkgever.

Artikel 7 Aw is geen dwingend recht en biedt de mogelijkheid om contractueel af te wijken van de hoofdregel. Dit, en het feit dat er geen sprake is van een overdracht maakt dat de ONB-zaak niet direct effect zal hebben op ons artikel 7 AW. Desondanks, zet de ONB-zaak artikel 7 Aw wel onder spanning, omdat het ook ziet op het automatisch toebedelen van de naburige rechten en auteursrechten aan werkgevers, zonder dat daar direct een billijke vergoeding voor de natuurlijke maker tegenover staat.

Aanbeveling voor werkgevers

Omdat de geldigheid van ons artikel 7 Aw met de ONB-zaak verder onder spanning komt te staan is het aan te raden enige discussies over wie de rechthebbende is op de werken die ontstaan tijdens een dienstverband voor te zijn. Daarom raden wij aan om in arbeidsovereenkomsten standaard een bepaling op te nemen over de overdracht van alle IE rechten die ontstaan tijdens het dienstverband van de werknemer. Deze rechten kunnen bij voorbaat al worden overgedragen.

Heeft u vragen over hoe u dit het best op kunt nemen in uw arbeidsovereenkomst? Of andere vragen naar aanleiding van bovenstaande? Neem dan gerust contact op met Michelle Westhoeve of Evianne Roos.