Europese Unie scherpt de regels voor opslag in gasvoorraden voor de komende winter aan

Sinds de aanzienlijke stijging van de mondiale gasprijzen vorig najaar volgen de Europese Commissie en de lidstaten de noodzaak van maatregelen op Europese schaal op de voet. Leveringszekerheid voor burgers en ondernemingen als ook de perspectieven om de plannen van het klimaatprogramma Fit for 55 (reductie van CO2 uitstoot tot nul in 2055) vormden de belangrijkste aanleidingen. De Russische inval in Oekraïne in februari maakte de noodzaak van een gemeenschappelijke aanpak nog urgenter.

De Europese Commissie legde een overzicht op tafel met cijfers per lidstaat over de afhankelijkheid van Russisch aardgas en de beleidsopties die daartegen denkbaar waren, onder de naam REPowerEU. Dat omvatte een toolbox met instrumenten om verdere prijsstijgingen te beperken. Er bestaan op dit vlak grote verschillen tussen de lidstaten en dus ook tussen hun belangen. Met gebruik van een aantal van deze middelen zou voor de EU als geheel de afhankelijkheid van Russische gasimport voor ongeveer twee derde kunnen worden teruggebracht.

Als uitvloeisel daarvan hebben de Raad van ministers en het Europees Parlement vorige maand onder het Franse voorzitterschap overeenstemming bereikt over een aanscherping van de bestaande regels over het aanhouden en vullen van opslagcapaciteit met aardgas in de lidstaten (Verordening 2017/1938). Het aanhouden van eigen voorraden is overal in Europa een belangrijk middel om de energie-afhankelijkheid van Rusland te reduceren. In de toelichting wordt verwezen naar de inval in Oekraïne, de EU boycot tegen Rusland en Wit-Rusland (tot nu toe kolen en olie) en de leveringsstop/beperkingen die Gazprom van haar kant naar meerdere EU lidstaten is gaan toepassen. De twee wetgevende instanties van de EU zullen de formele goedkeuring van het besluit dit najaar vaststellen om nog voor het winterseizoen 2022/2023 effect te kunnen hebben.

Regeling voor grotere voorraden en opslag

Leveringszekerheid voor energieproducten is voor de meeste Europese landen nauw verbonden met hun openbare orde en het functioneren van belangrijke voorzieningen (openbare veiligheid). Volgens de nieuwe regeling moeten de lidstaten voor de komende winter de opslagcapaciteit voor tenminste 80% hebben gevuld. Daartoe wordt een gemeenschappelijk systeem voor informatieverstrekking en monitoring opgezet. Dat betreft de locaties voor ondergrondse opslagcapaciteit. Lidstaten kunnen hun verplichting ook nakomen met vloeibaar aardgas (LNG) of andere alternatieve brandstoffen, die in (bovengrondse) tanks of terminals in voorraad kunnen worden gehouden. Voor het volgende winterseizoen 2023/2024 zal het percentage worden verhoogd naar 90%.

Niet alle Europese landen hebben de beschikking over (voldoende) eigen opslagcapaciteit. Voor Cyprus, Malta en Ierland geldt de komende jaren een uitzondering op de verplichting meer aardgas in voorraad te houden. Anderzijds wil de EU ook voorkomen dat een lidstaat op grote schaal inkoopt om op te slaan en daarmee de prijzen op de markt verder opdrijft. De opslag voor een land is in beginsel gelimiteerd tot 35% van het gemiddelde energiegebruik over de afgelopen vijf jaar.

Daarnaast geeft de EU regeling de lidstaten de mogelijkheid beroep te doen op de opslagcapaciteit in omringende landen. De nieuwe verordening zal een mechanisme bevatten voor de verdeling van financiële lasten tussen de lidstaten, die aan opslag en voorraadbeheer zijn verbonden. Onderling kunnen lidstaten daarvoor een alternatief overeenkomen.

Andere opties voor de lidstaten

Voor de beheerders van opslagfaciliteiten zal een verplichte certificering gelden die binnen een half jaar moet zijn opgezet. Onderdeel daarvan zullen onder meer regels zijn, die belangenconflicten tussen eigenaren en huurders van opslagruimte moeten voorkomen. Opslagbeheerders die niet zijn gecertificeerd, mogen zich niet meer richten op de aardgasmarkt.

Bij de besprekingen over deze regeling heeft de Commissie zich ertoe verplicht de marktactiviteiten van Gazprom binnen de EU nauwkeurig in het oog te houden voor de toepassing van de antitrustbepalingen. In de toelichting van de nieuwe regeling wordt verder vermeld, zonder dat dit in concrete regels in de verordening is uitgewerkt, dat Europese landen in het kader van meer opslag van aardgasvoorraden gezamenlijk bij leveranciers kunnen inkopen. Ook dat kan prijsdempend werken. Een ander voornemen is om niet opnieuw bij één of enkele leveranciers of landen in te kopen en dus ook op dat vlak de belangen te spreiden en de energie-afhankelijkheid terug te brengen.