In wat voor land willen wij werken? De huidige arbeidsmarkt en gewenste toekomst

Dat is de titel van het eindrapport dat de Commissie Regulering van Werk op 23 januari 2020 bekendmaakte. Het is een uitgebreid en interessant rapport over de status van de huidige arbeidsmarkt en de gewenste toekomst. Het rapport is bedoeld als advies aan toekomstige regeringen en bewindslieden. Met name interessant zijn de bouwstenen die de commissie heeft geformuleerd, aan de hand waarvan de huidige knelpunten in het arbeidsrecht kunnen worden opgelost en de toekomstige regels worden gewaarborgd. Het gaat om de volgende vijf bouwstenen:

1. bevorder interne wendbaarheid, rem externe flexibiliteit af;
2. creëer een overzichtelijk stelsel van contractvormen;
3. stel alle werkenden in staat zicht te ontwikkelen en te (blijven) leren;
4. zorg voor een fiscaal gelijke behandeling van en basisinkomenszekerheid voor alle werkenden;
5. kom tot een activerend en inclusief arbeidsmarktbeleid.

1. Aanbevelingen bevorderen interne wendbaarheid en afremmen externe flexibiliteit:

• kortere periode loondoorbetaling bij ziekte. Om het werkgeverschap minder zwaar te belasten, adviseert de Commissie de loondoorbetalingsplicht en re-integratieverplichtingen te verkorten tot één jaar;
• de Commissie adviseert om werkgevers meer flexibiliteit te geven om zaken als arbeidsomvang, salaris, functie, werklocatie en arbeidstijden te wijzigen;
• de Commissie stelt voor werknemers de mogelijkheid te geven de werkgever te verzoeken om aanpassing van hun functie;
• daarnaast adviseert de Commissie het concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd alleen nog toe te staan indien de werkgever de noodzaak hiertoe kan motiveren op basis van een zwaarwegend bedrijfs- of dienstbelang;
• eenvoudigere ontslagbescherming. Dat betekent concreet dat de kantonrechter de arbeidsovereenkomst op verzoek van werkgever altijd ontbindt, mits het verzoek geen verband houdt met een opzegverbod. Indien de kantonrechter oordeelt dat de werkgever geen redelijke grond heeft voor het ontslag dan is de werkgever een (punitieve) vergoeding verschuldigd aan de werknemer;
• minder werkgeverslasten. De Commissie adviseert om naar aanleiding van een brede inventarisatie naar de wettelijke verplichtingen van werkgevers, te bezien welke regels en verantwoordelijkheden echt noodzakelijk zijn en in hoeverre het werkgeverschap door het verminderen of anders beleggen van verantwoordelijkheden lichter gemaakt kan worden.
• beprijs tijdelijke arbeidsovereenkomsten. Naar het oordeel van de Commissie dient de beloning van de werknemer met een flexibel contract te corresponderen met de grotere risico’s die deze werknemer draagt door middel van een toeslag op ‘flex’;
• waarborg dat tijdelijk werk echt tijdelijk wordt ingezet. De Commissie adviseert in te zetten op het beprijzen van tijdelijk werk en het verkorten van de duur van de huidige ketenregeling, naar twee jaar. Tot slot dient in elke arbeidsovereenkomst minimaal per kwartaal een vast aantal arbeidsuren overeengekomen te worden met de werknemer, waarover het loon wordt voldaan.

2. Aanbevelingen om overzicht en duidelijkheid te creëren bij de verschillende contractvormen:

• voor de kwalificatie van de arbeidsovereenkomst moet worden aangesloten bij het Europees werknemersbegrip. Dat betekent dat de bedoeling van partijen niet langer relevant is voor de kwalificatie. Bepalend zal zijn hoe de arbeid feitelijk wordt uitgevoerd;
• modernisatie van het gezagscriterium. Dit gebeurt door niet langer het toezicht en de leiding van de werkgever, maar de inbedding in de organisatie van de werkverschaffer centraal te stellen;
• er is sprake van een werknemer tenzij, door de werkgevenden (opdrachtgever) kan worden aangetoond dat de werkende een zelfstandige betreft. De bewijslast wordt in feite omgedraaid in vergelijking met de huidige situatie;
• oneigenlijk gebruik van driehoeksverhoudingen moet worden tegengegaan. Dat betekent concreet dat bij driehoeks- en meerpartijenrelaties de eigenaar of exploitant van de onderneming waarin of waarvoor de arbeid wordt verricht, als werkgever wordt aangemerkt. Hierop zouden 3 uitzonderingen moeten gelden:

1. de werkgever vervult een allocatieve functie op de arbeidsmarkt (uitzending);
2. voor intra-concern detachering en collegiale in-en uitlening zou een uitgestelde termijn van werkgeverschap moeten gelden;
3. als het rechtsvermoeden wordt weerlegd, bij onduidelijkheid over bij welke partij leiding en toezicht berust;

• verminder de keuzevrijheid in contractvormen. De Commissie adviseert om te komen tot een stelsel met in beginsel drie “rijbanen”:

1. de rijbaan voor zelfstandigen met (in hoofdzaak) de overeenkomst van opdracht of overeenkomst tot aanneming van werk;
2. de arbeidsovereenkomst voor bepaalde of onbepaalde tijd die rechtstreeks tussen werknemer en werkgever wordt gesloten; en
3. de uitzendovereenkomst voor werk dat is gericht op het opvangen van al het overige tijdelijke werk;

• vergroot de opeisbaarheid van rechten van werkenden. De Commissie stelt voor om voor werkenden, ongeacht de contractvorm, te zorgen voor een publiek loket waar op een laagdrempelige wijze inzicht in rechten verkregen kan worden en ondersteuning geleverd kan worden bij het effectueren van rechten.

3. Aanbevelingen ontwikkeling en (blijven) leren voor alle werkenden

• ken iedereen een individueel ontwikkelbudget Iedere volwassene krijgt een door de overheid ter beschikking gesteld ontwikkelbudget. Op die rekening staan leerrechten. Hoe hoog die leerrechten zijn, hangt af van de genoten initiële opleiding;
• creëer een loopbaanwinkel. De Commissie beveelt aan een landelijke organisatie te creëren die werkenden persoonlijke en onafhankelijke begeleiding en ondersteuning geeft;
• kom tot een geïntegreerde aanpak om het risico van kennisveroudering tegen te gaan.

4. Aanbevelingen fiscaal gelijke behandeling en basisinkomenszekerheid werkenden:

• kom tot lagere lasten op arbeid en een gelijke fiscale behandeling van arbeid. De Commissie adviseert om in het onderzoek van de belastingmix, te bezien op welke wijze de lasten op arbeid kunnen worden verlaagd;
• creëer een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle werkenden. De Commissie adviseert toe te werken naar een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle werkenden waaraan iedereen meebetaalt. Een brede verzekering voor alle werkenden sluit naar het oordeel van de Commissie goed aan bij de moderne arbeidsmarkt waarop de werkenden steeds vaker, afwisselend of gelijktijdig, werknemer en zelfstandige zijn;
• creëer uniforme voorwaarden voor pensioenvoorzieningen. In dit kader ligt een aanvullende voorziening in het fundament voor alle werkenden, boven de huidige AOW, in de toekomst voor de hand. In dit kader adviseert de Commissie het kabinet de generieke mogelijkheden zoals geschetst in de perspectiefnota toekomst pensioenstelsel nog eens nader te bezien.

5. Aanbevelingen activerend en inclusief arbeidsmarktbeleid: 

• voorkom langdurige uitval door tijdige switches van werk naar werk en ondersteun dat door een effectieve publiek-private samenwerking. Naast investeringen in gezondheid bevorderende arbeidsomstandigheden en duurzame inzetbaarheid van de werkenden, kan tijdig switchen naar minder belastend of beter passend werk voorkomen dat mensen te lang blijven werken in beroepen die op termijn gezondheidsschade kunnen veroorzaken;
• maak werk van waardevol werk. De Commissie adviseert het creëren van waardevol werk dat momenteel blijft liggen en tegen het wettelijk minimumloon kan worden uitgevoerd. Hierbij kan worden gedacht aan sectoren die kampen met grote personeelstekorten, zoals de onderwijs- of de zorgsector;
• bied passende ondersteuning om tot volwaardige participatie te komen. De Commissie acht het van belang dat er traploos geschakeld kan worden binnen de verschillende takken van het sociaal domein.