De gevolgen van de Brexit voor de energiesector: Dancing Queen of The Winner Takes It All?

Het ligt voor de hand in deze tijd van onderhandelingen over de uittreding van het Verenigd Koninkrijk (VK) uit de Europese Unie (EU) ook voor de energiesector na te gaan welke gevolgen de Brexit zal kunnen hebben. Veel ondernemingen in deze sector opereren als producenten, leveranciers of afnemers op Europese (of zelfs mondiale schaal) en hebben veel commerciële relaties met Engelse ondernemingen en instellingen. Gevolgen voor Nederlandse bedrijven zullen zich dan ook gemakkelijk kunnen voordoen. Deze korte inventaris beoogt een aantal van de belangrijkste gevolgen in beeld te brengen. De Engelse economie is voor een deel afhankelijk van de import van olie, gas en (ten dele) elektriciteit van elders. Een aanzienlijk deel is afkomstig van het Europese continent, de EU27. Omgekeerd zijn de handelsstromen veel beperkter. De Brexit brengt mee dat het VK een derde land wordt dat geen deel meer uitmaakt van EU Energiemarkt en dat bestaande EU-regels en samenwerking op dat gebied niet meer in en voor het VK zullen gelden. Het hangt dan van een eventueel akkoord tussen de EU en het VK af, of en zo ja welke vorm van samenwerking daarvoor in de plaats kan komen. Daarover is tot nu toe niets of weinig bekend. Ook is ongewis welke regels van Engelse kant zullen gelden, als bijvoorbeeld op het moment van de Brexit niet of niet meteen een dergelijk bilateraal akkoord zal gaan gelden. Zowel de EU als het Verenigd Koninkrijk zijn per saldo netto-importeurs van energiegrondstoffen. Energiezekerheid (security of supply) blijft voor beide partijen van cruciaal belang. De documenten van de Engelse overheid ter voorbereiding van een mogelijke harde Brexit laten niet zien dat de VK overheid een protectionistische koers zou gaan varen en haar bestaande beleid drastisch zou veranderen.

Netwerk en energielevering

Tussen de EU27 en het VK liggen diverse pijpleidingen, kabels en interconnectoren voor de doorvoer van met name gas en elektriciteit. De EU en VK gasmarkten zijn door deze fysieke verbindingen goed geïntegreerd met geringe prijsverschillen op wholesale niveau en weinig congestie. Handelsstromen daarover zijn vaak het voorwerp van langlopende contracten. Verschillende rapporten voorspellen een prijsstijging voor de levering van energieproducten naar het VK. De contracten bevatten veelal mechanismen om tussentijds prijsafspraken aan te passen. De bestaande EU regulering voor energiemarkten omvatten richtlijnen en verordeningen die producenten, afnemers en netwerkbeheerders (TSO’s, transmission network operators) rechten geven en verplichtingen opleggen. VK producenten en handelaren die in de toekomst post-Brexit van EU27 netwerken gebruik willen maken, moeten zich in een van lidstaten van de EU27 laten registreren en kunnen niet meer automatisch aanspraak maken op de faire behandeling van de kant van TSO’s op het punt van toegang, capaciteitsverdeling en contractvoorwaarden, zoals dat geldt voor hun concurrenten die in de EU27 zijn gevestigd (tenzij daarover een aparte afspraak wordt gemaakt). Omgekeerd is dat voor EU27 producenten en handelaren in het VK ook niet het geval. Een bijzondere plaats neemt Ierland in, dat voor energieleveringen nauw met het VK is verbonden. Op toekomstige wijziging van EU regulering heeft het Verenigd Koninkrijk na de uittreding natuurlijk geen invloed meer. Dat geldt ook voor diverse samenwerkingsverbanden die in nadere afstemming voorzien voor de uitwerking en toepassing van deze regels. De Engelse toezichthouder voor de energiemarkten, Ofgem, doet niet meer mee aan ACER, waar de toezichthouders uit de EU27 bijeenkomen. Dat geldt voor bijeenkomsten van de TSO’s in het kader van ENTSO- G en ENTSO-E, waar over industriële standaards wordt beslist. Daar zijn regelingen opgezet, die het beheer over en de afstemming tussen netwerkbeheerders moeten vergemakkelijken om de ongestoorde werking van de Interne markt voor gas- en elektriciteitsstromen mogelijk te maken. Ook daar doen het VK en de Engelse TSO’s na de Brexit niet meer aan mee.

Olie en gas

De regulering van de olie- en gaswinning in de Noordzee is een punt van afzonderlijke aandacht. Na de Brexit is het VK niet meer gebonden aan EU regels, die voor de toewijzing van concessies en de voorwaarden over winstafdracht de Engelse overheid moeten weerhouden van bevoordeling van VK bedrijven. De verwachting is dat het VK na de Brexit de voorwaarden voor de concessies ten nadele van EU27 ondernemingen niet zal aanpassen of concessies zelfs zou beëindigen. Het VK acht zich gebonden aan internationale verplichtingen die in IEA verband zijn aangegaan, bijvoorbeeld inzake het aanhouden van strategische olievoorraden. De offshore exploitatie op de Noordzee betreft een dalende markt die het niet aantrekkelijk maakt bestaande logistieke verbanden en de beschikbaarheid van ervaren personeel op het spel te zetten.

Hernieuwbare energie

Van een andere orde zijn gevolgen van de Brexit voor energie-gerelateerde activiteiten van EU ondernemingen, die liggen op het terrein van bepaalde EU regels op het gebied van milieubescherming. Voorbeelden daarvan zijn de oorsprongsgaranties en de certificaten waarover producenten respectievelijk installateurs van energie-opwekkers moeten beschikken. De eisen hiervoor vloeien voort uit regels ter bevordering van energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Oorsprongsgaranties en certificaten verstrekt door VK organisaties worden na de Brexit niet meer erkend, tenzij er ook op dit vlak een afspraak tussen de EU en het VK een afspraak zou komen, die het bestaande systeem voortzet en de EU voldoende comfort en zekerheid geeft dat Engelse verklaringen een gelijkwaardige bescherming bieden. Komt een dergelijke regeling niet of niet tijdig tot stand, dan kunnen de betrokken producenten en installateurs nieuwe bewijzen zien te verkrijgen bij een erkende certificerende instelling uit een van de lidstaten van de EU27. Vergelijkbaar zijn de Brexit gevolgen voor groene elektriciteit met een Ecolabel.  De VK als verstrekker van dergelijke labels is na de Brexit niet meer aan de bestaande EU regels gebonden.  Ecolabels van die instanties worden niet meer erkend (behoudens een toekomstige afspraak tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk). Dat geldt ook voor de verwerking en recycling/hergebruik van bepaalde afvalstromen. Het VK wordt met de Brexit een derde land.  Export naar en beheer in een derde land zijn mogelijk maar vergen deugdelijk bewijs dat de verwerking en hergebruik van het afval plaatsvinden met inachtneming van de regels die ook intern binnen de EU27 gelden en conform de plannen die daarvoor zijn opgesteld.  Batterijen worden in de toelichtingen als voorbeeld genoemd.

Kernenergie

Een afzonderlijk onderdeel van dit overzicht vormen de productie van en de handel in nucleair materiaal. EURATOM vormt ook binnen de EU een afzonderlijk samenwerkingsverband met specifieke regels voor deze producten. Voor leveringscontracten met VK bedrijven is toestemming van de EU Commissie nodig, waarbij wordt beoordeeld of het VK ook na de Brexit voldoende waarborgen biedt voor een veilige bewerking en opslag. Onderzoek en ontwikkeling in kernenergieprojecten zal worden voortgezet, ook al zal het VK geen beroep meer kunnen doen op financiering via de Europese Investeringsbank (EIB).

Handel in emissierechten

Een laatste element in dit overzicht vormt de toepassing van het EU systeem voor de handel in emissierechten (ETS). Voor de bedrijfsvoering en investeringen van elektriciteitsproducenten en raffinaderijen is het ETS systeem van cruciaal belang. Ter uitvoering van het Klimaatakkoord van Parijs heeft de EU besloten tot een substantiële aanscherping van het stelsel voor de periode 2021-2030. Na de Brexit zal het EU stelsel inzake de handel in emissierechten niet meer in en voor het VK gelden. De verplichtingen die de aangescherpte regels voor het VK bevatten, kunnen eenvoudig uit de EU wetgeving worden geschrapt. Na de Brexit zullen VK ondernemingen niet meer meedoen in het EU ETS stelsel en zullen ook geen toegang meer hebben tot registers die daarvoor worden bijgehouden Voor het milieubehoud en de handhaving van een level-playing-field is het wel van groot belang dat het VK een streng regiem blijft voeren. Het VK is per slot van rekening ook zelfstandig partij bij en direct gebonden aan het Klimaatakkoord.

Afsluiting

De gevolgen van de uittreding van het VK uit de Europese Unie lijken in het algemeen beheersbaar. Veel zal duidelijk worden, indien een overgangsregeling zal kunnen worden uit onderhandeld.